Απόδραση στο Βρώσιμο Δάσος της Νεάπολης, μια πράσινη ανάσα στη σκιά των πολυκατοικιών

«Ρωγμή στο τσιμέντο» μιας από τις λιγότερο πράσινες περιοχές και πόλεις της Ευρώπης

Σε μια από τις λιγότερο πράσινες πόλεις της Ευρώπης, όπου κυριαρχεί το γκρίζο του τσιμέντου, μια «ρωγμή πρασίνου» έχει ανοίξει στη Νεάπολη, σε ένα πρωτοποριακό εγχείρημα αστικής καλλιέργειας, περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και κοινοτικής ενδυνάμωσης.

Περάσαμε μια μέρα στο πρώτο αστικό βρώσιμο δάσος της Ελλάδας, το οποίο γεννήθηκε τον Απρίλιο του 2024 στη Θεσσαλονίκη ως αποτέλεσμα συνεργασίας του Δήμου Νεάπολης-Συκεών, της περιβαλλοντικής οργάνωσης Μαμαγαία και της κοινωνικής συνεταιριστικής ομάδας cob.gr. Περισσότεροι από 300 πολίτες –μαθητές, γονείς, εθελοντές και επαγγελματίες– συνεισέφεραν στον σχεδιασμό, τη φύτευση και τη φροντίδα ενός χώρου 1,2 στρεμμάτων, που φιλοξενεί περισσότερα από 750 φυτά, επιλεγμένα για την παραγωγή τροφής και την ενίσχυση της βιοποικιλότητας.

Η Δομινίκη Βαγιάτη, υπεύθυνη έργων και παιδαγωγός της Μαμαγαία, εξηγεί ότι στόχος του Βρώσιμου Δάσους δεν ήταν απλώς η δημιουργία ενός πράσινου χώρου: «Το όραμά μας είναι οι πόλεις μας να γίνουν πράσινες, οι γειτονιές συμμετοχικές και οι πολίτες ενεργοί φροντιστές του περιβάλλοντος. Στο Βρώσιμο Δάσος, τα παιδιά πιάνουν χώμα, φυτεύουν, παρατηρούν, φροντίζουν και ξαναβρίσκουν μια επαφή με τη φύση που έχει χαθεί στις πόλεις».

Οι δράσεις της Μαμαγαία εντάσσονται σε δύο βασικούς άξονες: τη βιοκλιματική αρχιτεκτονική, όπως οι σχολικοί λαχανόκηποι και το Βρώσιμο Δάσος, και την περιβαλλοντική εκπαίδευση με θεματικές που κυμαίνονται από την κυκλική οικονομία και την αστική καλλιέργεια μέχρι τη σύνδεση της τέχνης με τη φύση.

«Μέσα από τα εκπαιδευτικά προγράμματα, τα παιδιά μαθαίνουν βιωματικά. Αναγνωρίζουν φυτά και δέντρα, μυρίζουν βότανα, συμμετέχουν στη φροντίδα του χώρου και στην καλλιέργεια, ενώ μαθαίνουν και για το υπόγειο μυκήλιο που στηρίζει τη ζωή στο δάσος – μια εμπειρία που τα μαγεύει» εξηγεί η Δομινίκη.

«Μάθημα δημοκρατίας και περιβαλλοντικής συνείδησης»

Αυτό το μαγευτικό ταξίδι αποτυπώνεται και στο ντοκιμαντέρ «Ρωγμές Πρασίνου: Συνδημιουργώντας το 1ο Αστικό Βρώσιμο Δάσος στην Ελλάδα» του σκηνοθέτη Γιώργου Ντάλη, το οποίο έκανε την παγκόσμια πρεμιέρα του πρόσφατα στο 27ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.

Η κάμερα καταγράφει την εξέλιξη του εγχειρήματος, από τις πρώτες συναντήσεις των γεωπόνων του Δήμου με τους μαθητές του 5ου Γυμνασίου Νεάπολης, μέχρι τη φύτευση και την καθημερινή ζωή του δάσους. Όπως μας λέει ο σκηνοθέτης, «με εντυπωσίασε η συλλογικότητα του εγχειρήματος – πολίτες, εργαζόμενοι του δήμου, μαθητές και παιδαγωγοί είχαν ενεργό ρόλο σε κάθε στάδιο. Δεν ήταν απλώς ένα έργο πρασίνου, αλλά ένα μάθημα δημοκρατίας και περιβαλλοντικής συνείδησης».

Το ντοκιμαντέρ λειτουργεί και ως πολύτιμο εργαλείο ευαισθητοποίησης αλλά και ως μέσο για τις εκπαιδευτικές δράσεις της Μαμαγαία στα σχολεία. Ο Περικλής Χατζηνάκος, διευθυντής της Μαμαγαία, οραματίζεται την πρωτοβουλία ως μοντέλο για την αναγέννηση του αστικού περιβάλλοντος σε ολόκληρη τη χώρα: «Το Βρώσιμο Δάσος δεν είναι μια αισθητική παρέμβαση. Είναι κοινωνικο-οικολογικός μετασχηματισμός μέσω της συμμετοχικής διαδικασίας, της εκπαίδευσης και της κοινότητας».

Αυτό επιβεβαιώνεται και στην καθημερινή πραγματικότητα: σχεδόν όλα τα φυτά έχουν επιβιώσει, η κοινότητα αγκαλιάζει τον χώρο, ενώ δεν έχουν σημειωθεί περιστατικά βανδαλισμού – κάτι εξαιρετικά σπάνιο για αστικό δημόσιο χώρο. Τα παιδιά που συμμετέχουν, είτε από τη γειτονιά είτε από σχολεία της ευρύτερης Θεσσαλονίκης, βιώνουν τον χώρο με όλες τις αισθήσεις.

«Αυτός ο χώρος έχει τη δύναμη να σπάει την αποξένωση των παιδιών από τη φύση. Είναι ασφαλής, καθαρός, φτιαγμένος για να εκπαιδεύει και να εμπνέει» εξηγεί η Δομινίκη Βαγιάτη.

Το έργο της φύτευσης έχει κατατεθεί ως υποψηφιότητα στα βραβεία του Νέου Ευρωπαϊκού Bauhaus της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μια πρωτοβουλία που προωθεί τη βιωσιμότητα, τη συμπερίληψη και την αισθητική. Όπως λέει ο Περικλής Χατζηνάκος, το δάσος δίνει ήδη τους πρώτους καρπούς, που έχουν αξιοποιηθεί από τον Δήμο και την τοπική κοινότητα, ενώ η φροντίδα του συνεχίζεται μέσω εκπαιδευτικών δράσεων, καθώς έχει εξασφαλιστεί χρηματοδότηση για βιωματική εκπαίδευση παιδιών και τη μετατροπή του σε κέντρο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης.

Στο δάσος έχει ήδη τοποθετηθεί ένα εκπαιδευτικό κιόσκι, ενώ πρόκειται να εγκατασταθεί περίφραξη φτιαγμένη από άτομα με κινητικές αναπηρίες, κομποστοποιητές, κάδοι ανακύκλωσης, ξενοδοχεία εντόμων και ταμπελάκια για την αναγνώριση των φυτών.

Νέες παρεμβάσεις σε δήμους της Θεσσαλονίκης

Παράλληλα, η ομάδα συνεχίζει τις παρεμβάσεις της μέσα στην πόλη σχεδιάζοντας τη δημιουργία δέκα σχολικών λαχανόκηπων σε διάφορους δήμους της Θεσσαλονίκης, με σκοπό πάντα την εκπαίδευση των μαθητών στη διαχείριση φυτών και καλλιεργειών.

«Όλες αυτές οι παρεμβάσεις βασίζονται στη βιωσιμότητα και τη συνεχή εκπαίδευση, ώστε να μην εγκαταλείπονται αλλά να έχουν μακροπρόθεσμο αντίκτυπο» σημειώνει ο Περικλής Χατζηνάκος: «Το όραμα μας είναι η δημιουργία ενός ενεργού εκπαιδευτικού κόμβου που θα προσφέρει στα παιδιά των δυτικών συνοικιών πρόσβαση στο πράσινο και την περιβαλλοντική εκπαίδευση, κάτι που θεωρείται ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη υγιών κοινωνιών».