Μια μέρα στο Ανάκτορο των Αιγών

Τόπος στέψης του Αλεξάνδρου, δολοφονίας του Φιλίππου και εφαλτηρίου της ελληνιστικής οικουμένης

Στο αναστηλωμένο Ανάκτορο των Αιγών βρίσκεσαι μπροστά στο μεγαλύτερο οικοδόμημα της κλασικής Ελλάδας. Το θέαμα και η ιστορική βαρύτητα του χώρου, που μαζί με το νέο μουσείο προσήλκυσαν πάνω από 360.000 επισκέπτες το 2024, κόβουν την ανάσα.

Δίπλα στη γνωστή σε όλους μας Βεργίνα βρίσκονται οι αρχαίες Αιγές, το σημείο απ’ όπου, σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές, ξεκίνησε την εκστρατεία του ο Μέγας Αλέξανδρος την άνοιξη του 334 π.Χ.

Ταῦτα δὲ διαπραξάμενος ἐπανῆλθεν εἰς Μακεδονίαν· καὶ τῷ τε Διὶ τῷ Ὀλυμπίῳ τὴν θυσίαν τὴν ἀπ᾽ Ἀρχελάου ἔτι καθεστῶσαν ἔθυσε καὶ τὸν ἀγῶνα ἐν Αἰγαῖς διέθηκε τὰ Ὀλύμπια […] Ἅμα δὲ τῷ ἦρι ἀρχομένῳ ἐξελαύνει ἐφ᾽ Ἑλλησπόντου, τὰ μὲν κατὰ Μακεδονίαν τε καὶ τοὺς Ἕλληνας Ἀντιπάτρῳ ἐπιτρέψας [Αρριανός, Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις]

Ξεκινάμε για ένα ταξίδι στον χρόνο. Εξαιρετική εποχή ο Μάρτιος για να απολαύσει κάποιος τη διαδρομή προς τη Βεργίνα, αφού οι ροδακινιές ανθίζουν και ο κάμπος της Ημαθίας μετατρέπεται σε έργο τέχνης. Αφορμή, μια εκδρομή στο Πολυκεντρικό Μουσείο των Αιγών με συναδέλφους από την ΕΣΗΕΜ-Θ.

Οικογενειακή φωτογραφία 80 και πλέον δημοσιογράφων κατά την ξενάγηση που διοργάνωσε το Μορφωτικό Ίδρυμα της ΕΣΗΕΜ-Θ τον Μάρτιο στο Νέο Μουσείο και το Ανάκτορο των Αιγών και στο Εθνογραφικό Κέντρο του Γιώργη Μελίκη. (Πηγή: ΕΣΗΕΜ-Θ)

Θα πάμε στο Μουσείο; Στους τάφους; Στο Ανάκτορο; Η εικόνα που έχουμε οι περισσότεροι για την περιοχή είναι σε γενικές γραμμές γνωστή, έχοντας επίκεντρο πάντα τον Φίλιππο Β’ και τον Αλέξανδρο, αλλά συγκεχυμένη.

Το Πολυκεντρικό Μουσείο των Αιγών αντιστοιχεί στην οργάνωση του αρχαίου οικισμού. Ένα μουσείο με ενότητες, διάσπαρτες στον αρχαιολογικό χώρο, σε μια έκταση 146.000 τετραγωνικών μέτρων.

Περιλαμβάνει το Νέο Μουσείο, το αποκαταστημένο Ανάκτορο («Βασίλειον καθίδρυμα«), πολιτική έδρα του Φιλίππου Β’, τους Βασιλικούς Τάφους (με εκθετήριο ευρημάτων), τη Νεκρόπολη των Τημενιδών και τον Ι. Ναό Αγ. Δημητρίου στα Παλατίτσια.

Στον περιορισμένο χρόνο μιας ημερήσιας εκδρομής προλαβαίνεις μόνο να πάρεις μια γεύση από τα σπουδαία ευρήματα.

Από το χαρτί στο διαδίκτυο

Διαβάστε στο Τεύχος 87 (Μάρτιος 2024) της έντυπης έκδοσης του ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚέΩΝ ΠόΛΙΣ την αναλυτική παρουσίαση του Ανακτόρου από τον αρχαιολόγο Τάσο Παπαδόπουλο.

Αποκτήστε τη δική σας συνδρομή εδώ: https://www.culturalsociety.gr/eshop/

Στάση πρώτη: το «ψηφιακό σπίτι» του Αλέξανδρου

Λίγο πριν από τη Βεργίνα, συναντάμε το εντυπωσιακό Νέο Μουσείο των Αιγών, το οποίο σχεδιάστηκε ως η νοηματική πύλη εισόδου στον αρχαιολογικό χώρο. Άρχισε να κατασκευάζεται το 2012, εγκαινιάστηκε δέκα χρόνια αργότερα και αποτελεί μια εξαιρετική εισαγωγή στον ελληνιστικό κόσμο, ειδικότερα στους Μακεδόνες και τη Βασιλική πρωτεύουσα των Αιγών.

Είναι το «ψηφιακό σπίτι» του Αλέξανδρου. Στην είσοδο, σε δύο μεγάλες οθόνες προβάλλεται φωτογραφικό υλικό από αρχαίες πόλεις και μνημεία της Ελληνιστικής Οικουμένης, ενώ τα βλέμματα προσελκύει η αποκαταστημένη ανατολική πρόσοψη του δεύτερου ορόφου του ανακτόρου των Αιγών, που φιλοξενείται στο μεγάλο αίθριο του Μουσείου.

Από τα πλέον πολυφωτογραφημένα εκθέματα είναι το άγαλμα της βασίλισσας των Μακεδόνων Ευρυδίκης, μου λέει η Γεωργία Στρατούλη, Αν. Προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ημαθίας.

Η αρχαιολόγος Αγγελική Κοτταρίδη έστησε όλες τις προθήκες, αντικείμενο προς αντικείμενο, κυριολεκτικά με τα ίδια της τα χέρια. Ως μαθήτρια και βοηθός του Μανόλη Ανδρόνικου και ως διευθύντρια επί μία δεκαετία της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ημαθίας και των μουσείων της Πέλλας, της Βέροιας και των Αιγών, η κ. Κοτταρίδη αφιέρωσε τη ζωή και το έργο της στις Αιγές.

ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΙΓΩΝ-ΚΑΡΦΙΑ: Τα σιδερένια καρφιά του ανακτόρου των Αιγών (μέσα 4ου αιώνα π.Χ.) (Φωτό: Δήμητρα Κεχαγιά). Οι προθήκες του μουσείου χτίστηκαν αντικείμενο προς αντικείμενο από τη μαθήτρια και βοηθό του Μανόλη Ανδρόνικου, αρχαιολόγο Αγγελική Κοτταρίδη, η οποία αφιέρωσε τη ζωή και το έργο της στις Αιγές.

Το κτίριο καλύπτει τις ανάγκες εκθέσεων, εκδηλώσεων, αλλά και αποθήκευσης, συντήρησης και μελέτης των αρχαιοτήτων. Υπάρχει καφέ-εστιατόριο με εξωτερικό χώρο και πωλητήριο. Το τελευταίο ελπίζω να εμπλουτιστεί και με άλλα αντικείμενα, όπως αφίσες από τα πραγματικά υπέροχα εκθέματα. Αν υπήρχαν, τα σιδερένια καρφιά που συντηρήθηκαν ένα-ένα και έγιναν ένας υπέροχος σιδερένιος καταρράκτης, θα βρίσκονταν ήδη σε έναν τοίχο στο σπίτι μου.

Εξαιρετικό το Ανάκτορο, αλλά πώς φτάνεις εκεί;

Ξανά στα λεωφορεία. Στον δρόμο για το Ανάκτορο, περνάμε από τη Βεργίνα. Κάθε φορά που έρχομαι στην περιοχή, όπως και σε άλλες που κρύβουν θησαυρούς παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, η ίδια σκέψη. Να ήταν πιο φροντισμένοι οι τόποι! Τα σπίτια, τα πεζοδρόμια, οι δρόμοι, οι πλατείες, τα παρτέρια, η σήμανση. Με ένα νοιάξιμο για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον.

Τα λεωφορεία σταματούν σε ένα πάρκινγκ, όπου εμφανώς δεν υπάρχει κάτι τριγύρω. Δεν υπήρχε καν πινακίδα προς το Ανάκτορο των Αιγών… Κι όμως. Πρόκειται για μια από τις πιο σημαντικές περιοχές της αρχαιότητας. Η βασιλική μητρόπολη των Μακεδόνων, από όπου ξεκίνησε η ελληνιστική οικουμένη που έφτασε μέχρι την Ινδία.

Τα παράπονα για τη σήμανση φαίνεται ήταν αρκετά, όπως δείχνουν και τα σχόλια σε ταξιδιωτικές ιστοσελίδες. Εισακούστηκαν και, όπως ενημερώθηκα, στα τέλη Μαρτίου τοποθετήθηκαν πινακίδες στο πάρκινγκ και σε μια διασταύρωση για το Θέατρο και το Ανάκτορο.

Η Βεργίνα έγινε παγκοσμίως γνωστή το 1977, όταν η πανεπιστημιακή ανασκαφή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, υπό τον καθηγητή αρχαιολογίας Μανόλη Ανδρόνικο και τους συνεργάτες του, ανακάλυψε τους τόπους ταφής των Μακεδόνων βασιλέων μεταξύ αυτών και του βασιλιά Φιλίππου Β΄, πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Τόπος στέψης και δολοφονίας

Είμαστε λοιπόν στο πάρκινγκ (πριν μπουν οι πινακίδες) και ξεκινάμε με τα πόδια. Η Γεωργία Στρατούλη μάς οδηγεί στο αίθριο («Περιστύλιο») του Ανακτόρου, όπου οι Μακεδόνες ανακήρυξαν βασιλιά τους τον Αλέξανδρο, λίγο μετά τη δολοφονία του πατέρα του Φίλιππου Β’ το 336 π.Χ. στο γειτονικό θέατρο. Το θέατρο το συναντάμε ανεβαίνοντας προς το Ανάκτορο, στου οποίου το κτιριακό σύνολο εντάσσεται.

Το Ανάκτορο, που καταλαμβάνει έκταση 15.000 τμ και μαζί με τον περιβάλλοντα χώρο του φτάνει στις 25.000 τμ., είναι το επίκεντρο του μεγάλου οικοδομικού προγράμματος, με το οποίο ο Φίλιππος Β΄ (359-336 π.Χ.) εκσυγχρόνισε και αναβάθμισε τις Αιγές.

Η σημερινή του μορφή είναι αποτέλεσμα έργου συντήρησης και συνένωσης χιλιάδων κομματιών, που ξεκίνησε από το 2007. Το αναστηλωτικό έργο από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ημαθίας είχε διαδοχική χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ 2007-2013 και 2014-2020, συνολικού ύψους 20.000.000 ευρώ, με επικεφαλής των εργασιών την Αγγελική Κοτταρίδη. Η θέση του θεάτρου σε εκείνο το σημείο, εξηγεί η κ. Κοτταρίδη, δηλώνει την πρόθεση του Φιλίππου να συνδέσει την κεντρική εξουσία (πολιτική, στρατιωτική και ιερή), με τον πολιτισμό. Η σύνδεση αυτή αποτυπώνεται σε όλες τις ελληνιστικές πρωτεύουσες.

«Το θέατρο ξέρουμε ότι είναι σημαντικό ήδη από τον 5ο αιώνα π.Χ., καθώς στις Αιγές ο Αρχέλαος έφερε τον Ευριπίδη», σημειώνει η Κοτταρίδη, συμπληρώνοντας ότι μεγάλη σχέση με το θέατρο είχαν και ο Φίλιππος και ο Αλέξανδρος.

Ο δρόμος για το Ανάκτορο είναι σχετικά βατός, αλλά όχι προσβάσιμος σε άτομα με κινητικά προβλήματα και καρότσια. «Θα γίνει και αυτό, άμεσα», μας λέει η κ. Στρατούλη.