Εκατό χρόνια προσφυγομάνα

Με φωνάζει μια μέρα η γιαγιά μου, έξι χρονών ήμουνα, στην πρώτη του Δημοτικού πήγαινα. «Έλα, μου κάνει», και με καθίζει στην αγκαλιά της, κι αρχίζει να μου λέει:

«Μικρό κοριτσάκι ήμανε, λίγο παραπάνω από εσένανε τώρα. Με είχε βάλει η μαμά μου να ζυμώσω ψωμί, βλέπεις φούρνο δεν είχαμε στο χωριό. Ε, το ζύμωσα, κι εκεί που πάω να το βάλω στον φούρνο με τα ξύλα που είχαμε στην αυλή, αρχινάν να φωνάζουν οι γειτόνοι, “Έρχονται οι Τσέτες! Έρχονται οι Τσέτες!” 

Είχε έρθει ένας δικός μας με το άλογο και είχε πει ότι οι Τσέτες ήταν καμιά ώρα δρόμο απ’ το χωριό. Πατάει φωνή η μαμά μου, “Κατίνα, φόρα τα παπούτσια σου να φύγουμε, θα μας σφάξουνε, άντε καλέ, κουνήσου!” Ε, πήγα μέσα, έβγαλα τα πασουμάκια, φόρεσα τα καλά μου τα παπούτσια, που τα είχα για την εκκλησία. Στο μεταξύ, η μάνα μου μάζευε σε έναν μπόγο κάτι ρούχα, κι όλο έλεγε, “Αχ, Παναγίτσα μου! Παναγιά μου εσύ, βόηθα”. Βγαίνω πάλι στην αυλή, παίρνω το ψωμί, το φουρνίζω. Βγαίνει η μάνα μου με τον μπόγο στην πλάτη, με βλέπει, “Τι κάνεις εκεί, μαρή;” φωνάζει, “χαζάθηκες ντιπ για ντιπ;” “Βρε, μαμά, να μην πάει άδικο τόσο ψωμί, από το πρωί ζυμώνω”, της λέω. “Και ποιος θα το φάει το ψωμί με το κακό που μας βρήκε, μωρή αχμάκισσα;” μου κάνει εκείνη. “Ας το φάει η Εμινέ, καλέ μαμά”, της λέω. Η Εμινέ ήταν η Τουρκάλα η φιλενάδα μου, μένανε δυο σπίτια παρακάτω. Πολύ αγαπημένες ήμασταν, παραπάνω κι από αδελφούλες.

Μ’ αρπάζει η μάνα από το χέρι και τρέχουμε χάλα χάλα να προλάβουμε το κάρο που θα έφευγε από την πλατεία. Όπως περνάγαμε μπροστά από το σπίτι της, τη βλέπω στο παράθυρο να κλαίει και να μου κουνάει το χέρι. “Εκμέκ, Εμινέ”, της φωνάζω, εκμέκ είναι το ψωμί στα τούρκικα, “σε μια ώρα θα έχει ψηθεί, να το βγάλεις μη καεί”. Κούνησε το κεφάλι της και τράβηξε την κουρτίνα, να μη τη δω που σπάραζε στο κλάμα. Έτσι την έχω από τότε στον νου μου, κι όποτε λέω μέσα μου “Εμινέ” βλέπω μια κλειστή κουρτίνα στο μυαλό μου, κι από πίσω ξέρω ότι είναι η Εμινέ, και το σπιτάκι μας, και η Νίτσα η γάτα μας, και τα βραχάκια στον γιαλό που πήγαινα και μάζευα καβούρια να τα βράσει η μαμά μου να πιει το ούζο του ο μπαμπάκας μου, και όλα. Αλλά δεν θέλω να την τραβήξω αυτήν την κουρτίνα και να δω τι έχει από πίσω της γιατί πονάει το μέσα μου. 

Με τα χίλια ζόρια, φτάσαμε στη Σμύρνη. Ήτανε κι ο μπαμπάς μου εκεί, είχε κατέβει να πουλήσει τη σταφίδα, έμπορος ήτανε. Πήγαμε τον βρήκαμε, ξέραμε πού να τον βρούμε, μόλις την είχε πουλήσει τη σταφίδα κι είχε μπόλικο παρά στην τσέπη, αλλά δεν τον χάρηκε, όπως τον πήρε τον έδωκε. Πάει βρίσκει ένα εγγλέζικο βαπόρι που έφευγε για τη Σαλονίκη, πιάνει τον καπετάνιο, του δίνει τον παρά. “Φάιν, φάιν”, του λέει εκείνος και λάμψανε τα μάτια του άμα είδε τόσο χρήμα. Κι από τότε αυτό ήτανε το αστείο μεταξύ μας, όταν συνήλθαμε, δηλαδή, εδώ στη Σαλονίκη. Όταν ήμασταν πολύ ευχαριστημένοι το λέγαμε, μεταξύ μας. Ας πούμε, έφερνε ο μπαμπάς τίποτα καλές σαρδέλες από το Καπάνι, τις έψηνε η μάνα μου, τις περίχυνε με μπόλικο λάδι και λεμόνι από πάνω, έκοβε κι ένα μάτσο μαϊντανό και τις στόλιζε από τριγύρω, έβαζε την πιατέλα στο τραπέζι, “φάιν, φάιν”, λέγαμε όλοι μαζί και γελάγαμε. Με τον πόνο μας γελάγαμε δηλαδή, με καταλαβαίνεις; 

Δεν θα σου πω τι είδανε τα μάτια μας μέχρι να φτάσουμε στη Σμύρνη και να ανεβούμε στο καράβι το εγγλέζικο. Αγριίλα μεγάλη. Μπορεί και να μη με πιστέψεις. Μπορεί να νομίσεις ότι τα βγάζω από το μυαλό μου. Μακάρι να ήταν έτσι. Ένα μονάχα θα σου πω: Ο άνθρωπος είναι το πιο μεγάλο θεριό του κόσμου όταν αγριέψει. Θηριώδες θηρίο. Μη βρεθεί στον δρόμο σου ποτέ σου εύχομαι.

Απ’ το λιμάνι στη Σαλονίκη μάς φορτώσανε αμέσως σε καμιόνια και μας αμολήσανε στην Καλαμαριά, κάτω στην παραλία. Μόλις κατέβηκε ο κόσμος, έσκυβε και φίλαγε την άμμο. Η προγιαγιά σου η Σεβαστή, η μαμά μου δηλαδή, είχε μαζί της ένα μαντήλι με μια χούφτα χώμα. Το λύνει το μαντήλι, χύνει το χώμα χάμω. “Για να πιάσουμε ρίζα εδώ”, είπε. Ήτανε χώμα που πρόλαβε και πήρε από την αυλή μας όταν φύγαμε κυνηγημένοι από τους Τούρκους. Ούτε που κατάλαβε το πώς έφυγε, τέτοια τρέλα. Αφού να φανταστείς, όταν ανεβήκαμε στο κάρο και ξεκινήσαμε να φύγουμε, το κάρο πέρασε μπροστά από το σπίτι μας, γιατί από κει πέρναγε ο δρόμος για τη Σμύρνη. Φωνάζει εκείνη, “Σταθείτε, καλέ, να κατέβω!” Δίνει μια, πηδάει από το κάρο, ανοίγει το πορτάκι της αυλής, παίρνει δυο χούφτες καλαμπόκι, πάει στο κοτέτσι, το ρίχνει στις κότες. “Για να τις βρούμε παχιές, μπρε, όταν γυρίσουμε”, λέει και ξανανεβαίνει. Έτσι νομίζανε όλοι. Πού να ξέρανε τι αστροπελέκι τους περιμένει, τι τσιβί γερό.