Δέκα βιβλία για τη Θεσσαλονίκη

Ο Γιώργος Παπαδημητρίου επιλέγει αγαπημένα αναγνώσματα για την πόλη

Διαβάσαμε και σας προτείνουμε δέκα βιβλία που σκιαγραφούν το σαγηνευτικό ψηφιδωτό της Θεσσαλονίκης, διερευνούν συνταρακτικά γεγονότα που σημάδεψαν την πόλη, ενώ ρίχνουν μια εποπτική και οξυδερκή ματιά στην πολιτιστική κληρονομιά, στη φυσιογνωμία και στη μεταβαλλόμενη ταυτότητά της.

Θεσσαλονίκην, ου μ’ εθέσπισεν
Ντίνος Χριστιανόπουλος
Εκδόσεις Ιανός, 2008

Ο θρυλικός ποιητής της Θεσσαλονίκης, ο οποίος συνομίλησε με τα άρρητα της γενέτειράς του, μετατρέποντας τη Θεσσαλονίκη σε οικόσημο, εικόνισμα και κολυμβήθρα του έργου του, μέσα από μια σειρά αυτοβιογραφικών κειμένων τοποθετεί την πόλη στον πυρήνα της καλλιτεχνικής και δημιουργικής του πορείας. Χωρισμένο σε είκοσι έξι ενότητες, το πολύτιμο αυτό κειμήλιο (θαρρείς κτέρισμα που κουβάλησε μαζί του ο Ντίνος Χριστιανόπουλος αφότου μας έγνεψε αντίο), διανθισμένο και εμπλουτισμένο με σπάνιο φωτογραφικό υλικό από το αρχείο του ποιητή, φανερώνεται σαν περίτεχνο υφαντό ενός τόπου στην οποία ο ίδιος «κόλλησε όπως το στρείδι στον βράχο». Το βίωμα γίνεται ποίημα καθώς η πόλη, μαζί με τα αμέτρητα πρόσωπα και προσωπεία της, ξεπροβάλλει σαν προορισμός και αφετηρία την ίδια ακριβώς στιγμή.

Ξανά στη Σαλονίκη
Η μετέωρη επιστροφή των Ελλήνων Εβραίων στον γενέθλιο τόπο (1945-1946)
Λέων Α. Ναρ
Εκδόσεις Πόλις, 2018

Ο σπαρακτικός επίλογος ενός ανεπούλωτου τραύματος, η λιγότερο προβεβλημένη τελική πράξη της τραγωδίας που έπληξε την εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης, χαρακώνοντας τον ψυχισμό της πόλης. Το ασήκωτο βάρος της παλιννόστησης και ανασυγκρότησης και η επώδυνη μάχη της επανένταξης ακριβώς μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου διαθλώνται μέσα από τη σοκαριστική απροθυμία του κράτους να παρέμβει για την επανάκτηση των ακινήτων, αλλά και δραματικά γεγονότα όπως τη λεηλασία του εβραϊκού νεκροταφείου. Το χρονικό ενός δεύτερου ανομολόγητου εκτοπισμού την επομένη της ανείπωτης τραγωδίας.

Η Θεσσαλονίκη στη σκιά του Μεγάλου Πολέμου
Βασίλης Κολώνας
Εκδόσεις University Studio Press, 2018

Μια εντυπωσιακή συρραφή από προσωπικά ημερολόγια και γράμματα στρατιωτών από όλο τον κόσμο, ανταποκρίσεις ευρωπαϊκών εφημερίδων και περιοδικών, κείμενα, επίσημα έγγραφα, φωτογραφίες και επιγραφές της εποχής, που συνθέτουν το πολύχρωμο, πλουραλιστικό και γοητευτικό μωσαϊκό της Θεσσαλονίκης στα τέλη του 1915, όταν η πόλη μετατράπηκε σε κέντρο ανεφοδιασμού των δυνάμεων της Entente. Μια πολυεστιακή απεικόνιση της πανσπερμίας της Θεσσαλονίκης, σε μια ιστορική περίοδο ανακατατάξεων, αλλαγών και μεγαλεπήβολων αφηγημάτων.

Οι κινηματογράφοι της παλιάς Θεσσαλονίκης (1895-1944)
Κώστας Τομανάς
Εκδόσεις Νησίδες, 1994

Ένα λεπτομερές και αποκαλυπτικό οδοιπορικό τόσο στα πρώτα βήματα του ελληνικού κινηματογράφου όσο και στις απαρχές της καθιέρωση του κινηματογράφου ως της ύψιστης μορφής λαϊκής τέχνης. Ένα έργο προικισμένο με την επιμέλεια του εργώδους ερευνητή και το πάθος ενός ερασιτέχνη με την ετυμολογική έννοια του όρου, με συναρπαστικό αρχειακό υλικό από αποκόμματα εφημερίδων, λευκώματα, άλμπουμ, προγράμματα, επιστολές, το οποίο ξεδιπλώνει την κινηματογραφική ιστορία της πόλης σαν σενάριο ταινίας.

Οι Ντονμέ της Θεσσαλονίκης
Marc David Baer
Εκδόσεις Επίκεντρο, 2020

Ανιχνεύοντας τις αιτίες πίσω από τη μεταμόρφωση της Θεσσαλονίκης στις αρχές του 19ου αιώνα σε σύγχρονο αστικό κέντρο, με κοσμοπολίτικο πνεύμα, τεράστιο εμπορικό βεληνεκές και εντυπωσιακές μεταρρυθμίσεις στους τομείς της εκπαίδευσης, της δημόσιας διοίκησης και της ρυμοτομίας, συναντά κανείς το όνομα των Ντονμέ σε περίοπτη θέση. Ένα ταξίδι στην ιστορία των εξισλαμισθέντων Εβραίων που υποκίνησαν την εξέγερση που οδήγησε στο Κίνημα των Νεότουρκων και την αποκαθήλωση του Σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ Β.

Στιγμές Σαλονίκης θερινές
Γιάννης Γκλαρνέτατζης
Εκδόσεις Ακυβέρνητες Πολιτείες, 2016

Μια χαρτογράφηση του ιστορικού χρόνου και της συλλογικής μνήμης της Θεσσαλονίκης, όπως αποτυπώθηκαν στις ανύποπτες στιγμές και σε γεγονότα που άφησαν το χνάρι τους άμεσα ή μακροπρόθεσμα στην ανθρωπογεωγραφία και στην ταυτότητα της πόλης. Στις σελίδες του βιβλίου αναδύονται οι κοινωνικές και πολιτικές διεργασίες που συντελούνται πίσω από συνοικίες, τοποθεσίες και τόπους συναθροίσεων, που εγγράφονται στη μοίρα των μεμονωμένων ανθρώπων αλλά και στο συλλογικό θυμικό μιας πόλης-παλίμψηστου. Το τρίτο –και κορυφαίο κατά τη γνώμη μας– μέρος της τετραλογίας του συγγραφέα με θέμα τη Θεσσαλονίκη.

Οι μεγάλες πολιτικές δολοφονίες στη Θεσσαλονίκη του 20ού αιώνα
Σπύρος Κουζινόπουλος
Εκδόσεις Ιανός, 2013

Ποιο είναι το κοινό νήμα που συνδέει τις δολοφονίες του Βασιλιά Γεώργιου Α΄, του Αμερικανού δημοσιογράφου Τζορτζ Πολκ, του ηγετικού στελέχους του ΚΚΕ και του ΕΑΜ (αλλά και Υπουργού Γεωργίας στην Κυβέρνηση του Καΐρου) Γιάννη Ζέβγου, των βουλευτών της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη και Γιώργη Τσαρουχά, αλλά και του αντιδικτατορικού αγωνιστή Γιάννη Χαλκίδη; Ο Σπύρος Κουζινόπουλος παραθέτει αδιάψευστα τεκμήρια και ντοκουμέντα που φανερώνουν έναν επαναλαμβανόμενο μηχανισμό συγκάλυψης, παραπλάνησης και κωλυσιεργίας όσον αφορά τον εντοπισμό των δραστών και την αποκάλυψη των ηθικών αυτουργών.

Θεσσαλονίκη, πόλη των φαντασμάτων
Mark Mazower
Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2006

Οθωμανική μητρόπολη, ιερή εβραϊκή πόλη που αποτέλεσε καταφύγιο για τους κυνηγημένους από την Ιερά Εξέταση Σεφαραδίτες, στρατηγικής σημασίας στόχος για το νεοσύστατο ελληνικό κράτος αμέσως μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους, ορόσημο μετάβασης από την εποχή των αυτοκρατοριών στην εποχή των σύγχρονων εθνικών κρατών. Μια εμβυθιστική μελέτη, με λογοτεχνίζουσες πινελιές και οξυδερκή ματιά, που φέρνει στο φως μια αδιανόητα πολυφωνική και πολυσυλλεκτική εποχή της Θεσσαλονίκης, σε κάθε επίπεδο κοινωνικής-ανθρωπολογικής δραστηριότητας.

Η Θεσσαλονίκη του 20ού αιώνα
Γιώργος Αναστασιάδης
Εκδόσεις Κυριακίδη, 2017

Μέσα από αποσπάσματα και θραύσματα από τον δημοσιευμένο λόγο επτά εμβληματικών δημιουργών της Θεσσαλονίκης (Γιώργος Βαφόπουλος, Γιώργος Ιωάννου, Μανόλης Αναγνωστάκης, Πάνος Θασίτης, Λεωνίδας Ζησιάδης, Παύλος Ζάννας, Αλμπέρτος Ναρ) σκιαγραφείται η φυσιογνωμία της πόλης στο κατεξοχήν πεδίο έκφρασής της: την καθημερινότητα όλων μας, τον πιο πιστό και συγχρόνως παραμορφωτικό καθρέφτη ενός τόπου, σε μια συγχώνευση μυθοπλασίας και πραγματικότητας, τέχνης και αληθινής ζωής.

Θεσσαλονίκη: Η παρουσία των απόντων
Χρίστος Ζαφείρης
Εκδόσεις Επίκεντρο, 2014

Η κληρονομιά της πολυπολιτισμικής Θεσσαλονίκης όπως καθρεφτίζεται μέσα μέσα από τα κτίρια, τα μνημεία, τους δρόμους, τα σχολεία και όλα τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα που κληρονόμησαν στην πόλη οι διάφορες μειοψηφικές εθνοτικές ομάδες των κατοίκων της, πέρα από τους Έλληνες, τους Εβραίους και τους Μουσουλμάνους. Πολύτιμο συμπλήρωμα στο πλούσιο περιεχόμενο του βιβλίου ένας επαγγελματικός οδηγός της Θεσσαλονίκης του 1911 (του Γεωργίου Χατζηκυριάκου), που αποτυπώνει το κοινοτικό μωσαϊκό της πόλης τον τελευταίο χρόνο της οθωμανικής διοίκησης.

#TAGS

Βιβλίο Θεσσαλονίκη Κριτικές Προτάσεις