Γιάννης Μπουτάρης

Οι αθέατες πλευρές ενός αιώνιου εραστή της Θεσσαλονίκης

Το 2024 για τη Θεσσαλονίκη σημαδεύτηκε ανεξίτηλα από τον θάνατο του πρώην δημάρχου και αιώνιου εραστή της, Γιάννη Μπουτάρη. Πολυσχιδής προσωπικότητα, με ατέρμονη νεανική ορμή και βλέμμα που κοιτούσε πάντα μπροστά από την εποχή του, ο «κυρ-Γιάννης» άφησε το στίγμα του σε μια σειρά από επιτυχημένες και καινοτόμες πρωτοβουλίες, που άγγιξαν την κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική ζωή της πόλης.

Άνθρωποι που βρέθηκαν κοντά του στα βήματα αυτά ή ευεργετήθηκαν από τις καινοτόμες ιδέες που εισήγαγε και υλοποίησε, μιλούν στο «Θεσσαλονικέων Πόλις» για τον δικό τους Γιάννη.

«Άλλαξε το ύφος και τον αέρα της πόλης»

Κατερίνα Καμάρα, ιδρυτικό μέλος του Μακεδονικού Κέντρου (και μετέπειτα Μουσείου) Σύγχρονης Τέχνης

«Ήταν μια ιδέα που ήρθε μετά τον σεισμό της Θεσσαλονίκης το 1978. Ο Αλέξανδρος Ιόλας κάλεσε την αδερφή μου (σσ. Μαρία Λάγια), με την οποία ήταν πολύ καλοί φίλοι. Της πρότεινε να κάνουν κάτι για την πόλη, ένα κέντρο σύγχρονης τέχνης. Η αδελφή μου ενθουσιάστηκε».

Η Κατερίνα Καμάρα, από τους πρωτεργάτες του, θυμάται σαν σήμερα τον τρόπο που ξεκίνησε το Μακεδονικό Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης στη Θεσσαλονίκη, που αποτέλεσε ουσιαστικά και το πρώτο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην Ελλάδα. Ο Γιάννης Μπουτάρης έπαιξε καταλυτικό ρόλο ώστε να δημιουργηθεί και να εδραιωθεί.

Όπως περιγράφει η κ. Καμάρα, όταν τον προσέγγισαν, ενθουσιάστηκε με την ιδέα. «Ήταν ένας άνθρωπος με ένστικτο. Δεν ήταν διανοούμενος, όμως είχε υψηλή αισθητική. Πήγε στην Αθήνα, βρήκε τον Ιόλα, ο οποίος ενθουσιάστηκε με τον Μπουτάρη, κι έτσι ξεκίνησε η περιπέτειά του με το Κέντρο».

Για τα επόμενα δέκα χρόνια, η εταιρεία του Γιάννη Μπουτάρη θα χρηματοδοτούσε το Κέντρο με 6-7 εκατ. δραχμές τον χρόνο, χωρίς κανένα αντάλλαγμα. «Δεν το έκανε για διαφήμιση. Τότε ήταν μια εποχή αθωότητας, ούτε εμείς γράφαμε ότι ήταν χορηγία της εταιρείας Μπουτάρη». Χάρη στην οικονομική του στήριξη, το κέντρο διοργάνωσε σημαντικές εκθέσεις, όπως αυτή του Αλέκου Φασιανού, που το βοήθησε να αποκτήσει φήμη και να στηριχθεί στις δυνάμεις του.

«Ήταν πολύ ανοιχτό μυαλό. Αυτό θέλω να το τονίσω, γιατί εκείνη την εποχή, ένα Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης δεν ήταν μια συνηθισμένη χορηγία, δεν ήταν μια δωρεά σε μια φιλανθρωπική οργάνωση». Σύμφωνα με την κ. Καμάρα, αυτό ήταν ένα από τα πρώτα δείγματα της κοινωνικής του δράσης. «Η Θεσσαλονίκη, με μια παρέα ανθρώπων, πήγε μπροστά και ο Γιάννης ήταν μέσα σε αυτή και λειτουργούσε συμμετοχικά, παρεΐστικα κι έπειτα αυτό το άπλωνε, το άπλωνε μέχρι που έφτασε να γίνει δήμαρχος και να αλλάξει το ύφος και τον αέρα αυτής της πόλης που ήταν κλειστή και επαρχιακή».

«Χωρίς τον Μπουτάρη μπορεί να μην είχαμε μείνει στην Ελλάδα»

Χάρης Γεμερτζές, συνιδρυτής της AidPlex

Συνιδρυτής της επιτυχημένης και βραβευμένης start up Aidplex που ξεκίνησε από τη Θεσσαλονίκη και πλέον παρέχει τα προϊόντά της σε όλη την Ευρώπη, ο Χάρης Γεμερτζές νιώθει την ανάγκη να ευχαριστήσει τον Γιάννη Μπουτάρη ακόμα κι αν δεν τον γνώρισε ποτέ προσωπικά.

Ο νεαρός επιχειρηματίας εντάχθηκε με τον συνεργάτη του Δημήτρη Μουστάκα στο Oικοσύστημα Καινοτομίας Θεσσαλονίκης ΟΚ!Thess που είχε δημιουργήσει ο Γιάννης Μπουτάρης, προσπαθώντας εν μέσω της οικονομικής κρίσης να υποστηρίξει τη νεανική επιχειρηματικότητα. Όπως περιγράφει, στους έξι μήνες του προγράμματος οι δυο τους πήραν τα πρώτα τους μαθήματα για την επιχειρηματικότητα και κατάλαβαν πώς να κάνουν μια ιδέα πράξη κι έπειτα να την εισάγουν στην αγορά.

«Βρισκόμασταν στην καρδιά της καινοτομίας. Κάθε μήνα έρχονταν επενδυτές από την Ελλάδα και τα Βαλκάνια στους οποίους παρουσιάζαμε την ιδέα μας κι έπειτα λαμβάναμε ανατροφοδότηση». Η AidPlex ήταν μία από τις πολλές start ups που εκτινάχθηκαν μέσα από το ΟΚ!Thess. «Είχε μεγάλο αντίκτυπο στους ανθρώπους από όλους τους κύκλους. Τότε ήταν ανατρεπτικό για έναν δήμο να το κάνει αυτό. Στην Αθήνα υπήρχαν αντίστοιχες πρωτοβουλίες, αλλά κυρίως ιδιωτικές», αναφέρει ο κ. Γεμερτζές, τονίζοντας πως ειδικά το 2017, σε μια εποχή χωρίς ξεκάθαρο δρόμο για επαγγελματική αποκατάσταση, το Οκ!Thess προσέφερε μια διέξοδο. Μέσω της εταιρείας, οι ιδρυτές της κατάφεραν να δημιουργήσουν το δικό τους προϊόν, να παραμείνουν στην Ελλάδα και να δημιουργήσουν με τη σειρά τους νέες θέσεις εργασίας. «Χωρίς τον Γιάννη Μπουτάρη, μπορεί τίποτα από όλα αυτά να είχε συμβεί».

«Κανένας δεν το είχε κάνει μέχρι τότε»

Ρίνα Ρεβάχ, επιζήσασα του Ολοκαυτώματος

Ο Γιάννης Μπουτάρης έσπασε με εκκωφαντικό κρότο τη σιωπή που επικρατούσε για το εβραϊκό παρελθόν της Θεσσαλονίκης και τη μοίρα της άλλοτε πολυπληθούς και ακμάζουσας εβραϊκής κοινότητας. Στη διάρκεια της πρώτης του θητείας ως δημάρχου ξεκίνησε η «Πορεία Μνήμης» ενώ ήταν ο εμπνευστής του Μουσείου Ολοκαυτώματος.

«Ήμουν από τις πρώτες που πήγα στην Πορεία Μνήμης. Ήταν συγκλονιστικό για την πόλη της Θεσσαλονίκης. Κανένας δεν το είχε κάνει μέχρι τότε» δηλώνει η Ρίνα Ρεβάχ. Επιζήσασα του Ολοκαυτώματος, η ηλικιωμένη γυναίκα βίωσε τον ρατσισμό και την απαξίωση που επιφύλαξε μεγάλο μέρος των Χριστιανών προς τους Εβραίους συμπολίτες τους που κατάφεραν να επιστρέψουν από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

«Μου έλεγαν “δεν φαίνεσαι για Εβραία”. Και το θεωρούσαν κοπλιμέντο» θυμάται η κ. Ρεβάχ, περιγράφοντας την ανακούφιση και τη δικαίωση που ένιωσε όταν ο Γιάννης Μπουτάρης μίλησε ανοιχτά για αυτό το μαύρο κεφάλαιο της ιστορίας της πόλης. «Του έδωσα συγχαρητήρια» ανέφερε η 85χρονη, αναγνωρίζοντας το πολιτικό κόστος της πρωτοβουλίας του.

«Ο Γιάννης κατηγορήθηκε για τα φιλοεβραϊκά του αισθήματα» μάς είπε, ανακαλώντας ότι πρόσφατα, ένας συνδαιτυμόνας της είχε πει πως οι Εβραίοι βγάλανε τον Μπουτάρη. «Λες και μια τόσο μικρή κοινότητα μπορούσαμε να εκλέξουμε δήμαρχο». Η Ρίνα Ρεβάχ πρόλαβε να κάνει ένα δώρο στον πρώην δήμαρχο: «Συμμετείχαμε μαζί σε μια δημόσια εκδήλωση. Του είπα ότι του έχω μια έκπληξη, και διηγήθηκα για πρώτη φορά την ιστορία που συνδέει τις οικογένειες μας. Πριν μας στείλουν στα στρατόπεδα, ο πατέρας μου είχε αφήσει στον πατέρα του λίρες τυλιγμένες σε μια εφημερίδα με σπάγκο για να του τις φυλάει. Όταν επιστρέψαμε, του παρέδωσε την εφημερίδα ανέγγιχτη. Δεν είχε ανοίξει καν τον σπάγκο να δει τι ήταν. Εκείνη την εποχή κανείς δεν παρέδιδε τίποτα στον άλλον. Είχαν κλέψει μέχρι και τα κουτάλια και τα τραπεζομάντηλα των εβραϊκών οικογενειών. Με τις λίρες αυτές ο πατέρας μου έστησε ξανά τη δουλειά του. Όταν τελείωσα την ιστορία, τα μάτια του Γιάννη είχαν γεμίσει δάκρυα».

«Έμεινε κοντά μας μέχρι τελευταία στιγμή»

Σταύρος Ανδρεάδης, επιχειρηματίας, πρόεδρος της Πολιτιστικής Εταιρείας Επιχειρηματιών Βορείου Ελλάδος

Μια βουτιά στη μνήμη πραγματοποίησε ο Σταύρος Ανδρεάδης, πηγαίνοντας 30 χρόνια πίσω, όταν με τον Γιάννη Μπουτάρη και μια μικρή ομάδα επιχειρηματιών δημιούργησαν την Πολιτιστική Εταιρεία Επιχειρηματιών Βορείου Ελλάδος.

«Είχαμε την ιδέα να κάνουμε κάτι που να ξεπερνάει την ψυχρή σχέση της χορηγίας, που ήταν κυρίως ανταποδοτική και έμενε σε επιφανειακό επίπεδο». Η κεντρική ιδέα της Πολιτιστικής Εταιρείας ήταν να υποστηρίξει τους ανθρώπους του πολιτισμού.

Ο Γιάννης Μπουτάρης, «καινοτόμος και ονειροπόλος» μπήκε με ζέση στην προσπάθεια αυτή γεννώντας ιδέες και κάνοντας ό,τι ήταν δυνατόν για να ανδρωθεί η Πολιτιστική Εταιρεία. Το κεντρικό του ενδιαφέρον ήταν οι νέοι άνθρωποι και σκεφτόταν συνεχώς πώς θα μπορούσε να αναδείξει και να ενδυναμώσει τα ταλέντα της Θεσσαλονίκης.

«Έμεινε κοντά μας μέχρι τελευταία στιγμή. Ακόμα λίγες ημέρες πριν αποχωρήσει από τη ζωή με πήρε τηλέφωνο για να μου πει “τι ωραία πράγματα κάνουμε” και πώς θα μπορούσαμε να κάνουμε κι άλλα. Ήταν δίπλα γιατί αυτό ήταν ο Γιάννης». Ο κ. Ανδρεάδης συγκρατεί μέχρι σήμερα την ιδέα που είχε εκφράσει ο Γιάννης Μπουτάρης για τη δημιουργία ενός μουσείου πόλης, που θα είναι αφιερωμένο στη σύγχρονη ιστορία της Θεσσαλονίκης, και τις προσπάθειες που είχαν ξεκινήσει μαζί για τον σκοπό αυτό.

«Λέγαμε να γίνει στις αποθήκες του λιμανιού, αλλά τότε δεν ευδοκίμησαν οι προσπάθειες. Τώρα ίσως αυτό το σχέδιο ωριμάζει και θα μπορούσε να γίνει. Αυτό – και αυτό- εγώ θα το αποδώσω στον Γιάννη, που συνέλαβε εκείνη την ιδέα από τότε».

«Τους έδειχνε ότι είμαστε αδέλφια»

Σπύρος Πέγκας, επικεφαλής της δημοτική κίνησης Θεσσαλονίκη Για Όλους

«Ο Γιάννης πίστευε πως η βαλκανική ενδοχώρα αποτελεί τον ζωτικό χώρο της Θεσσαλονίκης». Με αυτή του τη σκέψη ξεκίνησε ως δήμαρχος τον θεσμό της Διπλωματίας των Πόλεων. Με συνοδοιπόρο του τον τότε αντιδήμαρχο Τουρισμού Σπύρο Πέγκα αλώνιζαν τις πόλεις βαλκανικών και μεσογειακών χωρών παρουσιάζοντας τη Θεσσαλονίκη ως ελκυστικό προορισμό για τουρισμό, σπουδές και επιχειρείν.

Πρώτος σταθμός ήταν το 2013 τα Σκόπια, μια αποστολή που έδειξε ότι υπήρχε πρόσφορο έδαφος για τέτοιες δράσεις. «Ο χαρακτήρας του Γιάννη έπαιξε κομβικό ρόλο στην επιτυχία του θεσμού. Η σεμνότητά του εξέπεμπε μια γλυκύτητα. Τους έδειχνε ότι είμαστε σαν και αυτούς, ότι είμαστε αδέλφια. Με αυτόν τον τρόπο τους προσκαλούσε: “ελάτε να διασκεδάσετε, να επενδύσετε, να σπουδάσετε στη Θεσσαλονίκη”», αναφέρει ο κ. Πέγκας.

Ο ίδιος θυμάται πως δεν έχανε ποτέ την ψυχραιμία του. Ανακάλεσε τη στιγμή που ο δήμαρχος της Άγκυρας του περιέγραφε το όραμά του για έναν μεγάλο ζωολογικό κήπο. «Ο Γιάννης του Αρκτούρου διαφωνούσε κάθετα με μια τέτοια ιδέα. Δεν το άφηνε όμως να φανεί. Ήταν συγκαταβατικός με όλους, και δεν εκνευριζόταν ποτέ γιατί στόχος του ήταν να υπηρετήσει το όραμα για την πόλη».

Η Διπλωματία των Πόλεων και η εξωστρέφεια που καλλιεργήθηκε έφεραν άμεσα απτά αποτελέσματα στην οικονομία της Θεσσαλονίκης. Ο αριθμός των επισκεπτών από Τουρκία, Βουλγαρία και Ισραήλ υπερδιπλασιάστηκε και μια νέα γενιά καλαίσθητων και μοντέρνων ξενοδοχείων ξεπήδησε στην πόλη. Η επαφή με τα γειτονικά Βαλκανικά κράτη όμως αποδείχθηκε πολύτιμη και σε στιγμές διπλωματικά κρίσιμες, όπως ήταν η περίοδος των διαπραγματεύσεων για το «Μακεδονικό».

Τα Χριστούγεννα, πριν υπογραφεί η Συμφωνία των Πρεσπών, ο τότε πρωθυπουργός της Βόρειας Μακεδονίας, Ζόραν Ζάεφ, επισκέφθηκε τη Θεσσαλονίκη και δείπνησε ως καλεσμένος του Γιάννη Μπουτάρη σε κεντρικό εστιατόριο της πόλης, παρουσία του Σπύρου Πέγκα και μελών του δημοτικού συμβουλίου. «Ήταν μια κίνηση για να δείξουμε τη θετική στάση σε επίπεδο κοινωνίας των πολιτών. Ήταν μια κίνηση ομοφροσύνης. Ο Γιάννης θεωρούσε ότι δεν μας συμφέρει να μαλώνουμε με τους γείτονες, μας συμφέρει να νιώθουν την περιοχή δικιά τους. Το καλλιεργούσε αυτό και το πίστευε και σε ιδεολογικό και πρακτικό επίπεδο».

#TAGS

Αφιερώματα Θεσσαλονίκη Μπουτάρης