Για τη Mary Quant

Το προσωπικό είναι και πολιτικό

Η mini φούστα ήταν από τις πρώτες «επαναστάσεις» μας. Όσο πιο κοντή τόσο πιο προκλητικά και ανατρεπτικά δηλώναμε την αντίδρασή μας. Και για να πω και κάτι ευτράπελο για την ιστορία: ίσως υποσυνείδητα εκδικούμασταν τον παππού Πάγκαλο που το 1925, κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του στον Μεσοπόλεμο, με διάταγμα απαγόρευσε στις γυναίκες να φορούν κοντές φούστες πάνω από ένα ορισμένο ύψος και οι χωροφύλακες τις σταματούσαν στο δρόμο και μετρούσαν με μεζούρες το ύψος των φορεμάτων!

Από το χαρτί στο διαδίκτυο

Το κείμενο πρωτοδημοσιεύτηκε στο Τεύχος 84 (Ιούνιος 2023) της έντυπης έκδοσης του ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚέΩΝ ΠόΛΙΣ

Αποκτήστε τη δική σας συνδρομή εδώ: https://www.culturalsociety.gr/eshop/

Όλοι ξέρουμε λίγο ως πολύ για τη Mary Quant και τη mini skirt. Τώρα δε που με αφορμή τον θάνατό της, στα 93 της χρόνια, αναζωπυρώθηκαν τα δημοσιεύματα στον Τύπο, τον ημερήσιο και περιοδικό, αλλά και στο facebook και γενικά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Έμαθαν γι’ αυτήν και τα πολύ νέα παιδιά, αυτά που πιθανόν δεν ήξεραν την ύπαρξή της και τον τεράστιο ρόλο που έπαιξε στην εποχή της, δηλαδή στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Αστεία αστεία, μιλάμε για περίπου πάνω από 60 χρόνια. Θα προσπαθήσω να εντάξω το κίνημα για τη mini φούστα –αν μπορούμε να το πούμε κίνημα και όχι απλώς μόδα– στη χρονική περίοδο της δεκαετίας του ’60. Η επιρροή που άσκησε στο επίπεδο της μόδας ήταν η απόρροια των όσων συνέβαιναν την περίοδο εκείνη.

Η μεταπολεμική συνεχής γραμμική άνοδος του βιοτικού επιπέδου βοήθησε ώστε οι νέοι της γενιάς στην οποία αναφερόμαστε να βιώσουν ένα αίσθημα «παρατεταμένης νεότητας» (η νεότητα, άλλωστε, ως κοινωνική κατηγορία είναι ιστορικά σχετικά πρόσφατη). Στη δεκαετία του ’60 επικρατούσε στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική μια ορμή για ανανέωση και συγχρόνως μια επιθυμία ρήξης με το παρελθόν. Υπήρχε ένα κύμα αμφισβήτησης, απελευθέρωσης και ανατροπής των καθιερωμένων αξιών. Ανάβλυζε σαν ανάγκη που πολλές φορές δεν είχε συγκεκριμένο αντικείμενο. Επίσης το γυναικείο κίνημα με αίτημα τη σεξουαλική απελευθέρωση, η οποία επιταχύνθηκε με την εμφάνιση και χρήση του αντισυλληπτικού χαπιού, φθάνει στο απόγειό του. Θα μπορούσαμε να συγκρίνουμε τη δεκαετία του ’60 με τη δεκαετία του ’20, όταν αμέσως μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο βλέπουμε αυτήν τη ρήξη με το παρελθόν σε όλα τα επίπεδα: τέχνη, αρχιτεκτονική, μουσική και φυσικά και στη μόδα.

Αλλά ας γυρίσουμε στη Mary Quant. Η Mary Quant ένιωσε συνειδητά ή ασυνείδητα αυτό το κλίμα επιθυμίας για ανανέωση και απελευθέρωση από τις συμβατικότητες και το διατύπωσε και στη μόδα που δημιούργησε. Σχεδίασε και κατασκεύασε τις collections της με συνθετικά υλικά, απλά και πρακτικά, αδιάβροχα και με χρώματα, πολλά χρώματα. Τέρμα η μουντίλα και η σοβαροφάνεια. Το αποκορύφωμά της είναι η mini φούστα, για την οποία και έμεινε στην ιστορία. Τα κορίτσια και οι γυναίκες ένιωσαν ελεύθερες, αθλητικές, απλές και μακριά από τις συμβατικότητες. Η επανάσταση που έφερε στη μόδα η mini φούστα θα μπορούσε να συγκριθεί με την επανάσταση της Coco Chanel στον Μεσοπόλεμο, αλλά κατά τη γνώμη μου την ξεπερνάει.

Εξαπλώθηκε η μόδα αυτή σε όλο τον δυτικό κόσμο και αργότερα και στον υπόλοιπο. Η εξήγηση;

Όπως έλεγε και η ίδια η Mary Quant πολλά χρόνια αργότερα στα απομνημονεύματά της, «ο καλός designer πρέπει να εισπράττει και να νιώθει το κλίμα της εποχής. Είναι αδιανόητο στον καιρό των μηχανών να φτιάχνουμε ακόμα τα ρούχα με το χέρι. Η ακραία μόδα πρέπει να είναι πολύ φθηνή. Πρώτον, γιατί μόνο οι νέοι είναι αρκετά τολμηροί ώστε να τη λανσάρουν, δεύτερον γιατί επάνω τους δείχνει καλύτερα, τρίτον γιατί, αν είναι αρκούντως ακραία, δεν πρέπει να διαρκεί».

Η αλήθεια είναι ότι διήρκεσε αρκετά χρόνια, ταυτίστηκε με τη δημιουργία μιας νεανικής κουλτούρας που απλώθηκε και επηρέασε όλε τις δυτικές κοινωνίες και εν τέλει βέβαια εμπορευματοποιήθηκε, όπως και κάθε τι στις φιλελεύθερες καπιταλιστικές κοινωνίες.

Ελλάδα – Το προσωπικό είναι και πολιτικό

Θα ήθελα, όμως, να μιλήσω για το πώς βιώσαμε όλο αυτό το νεανικό κίνημα και κατ’ επέκταση την επιρροή της mini φούστας στην Ελλάδα. Στην Ελλάδα των συνταγματαρχών. Η μόδα της mini φούστας συνέπεσε χρονικά με αυτήν την περίοδο.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1960 και κυρίως μετά το 1963 αρχίζουν και στην Ελλάδα να αναδύονται τάσεις αμφισβήτησης, ερωτημάτων, διεκδικήσεων όχι μόνο από τις αριστερές νεολαίες, αλλά και από αυτές που προέρχονται από τη δημοκρατική φιλελεύθερη αστική τάξη. Γίνονται διαδηλώσεις, αιτήματα, όπως π.χ. για το 114 κ.τ.λ. Με την επικράτηση της δικτατορίας τον Απρίλιο του 1967 και την εγκατάσταση του αυταρχικού κράτους ο αναβρασμός και η αμφισβήτηση των καθιερωμένων αξιών «μπήκε στον γύψο». Δεν αφορούσαν απαραίτητα την ουσία των πραγμάτων ή την αντίσταση στο καθεστώς, όσο την ανάγκη αντιπαράθεσης στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Η αναστολή όλης αυτής της υπολανθάνουσας ανατρεπτικής ιδεολογίας που υιοθετήθηκε από μεγάλο μέρος πολιτών, αλλά και κυρίως γυναικών –το θέμα μας είναι η mini φούστα– διοχετεύθηκε μέσα από άλλα κανάλια έκφρασης. Την ίδια εποχή στην Ευρώπη και Βόρεια Αμερική γινόταν μια ας πούμε «παλιγγενεσία». Ήρθαν τα πάνω κάτω.

Όλες αυτές τις πληροφορίες τις διαβάζαμε μόνο στον ξένο τύπο – στην Ελλάδα υπήρχε λογοκρισία.

Το ορόσημο, ο Μάης του ’68 στην Γαλλία: τα οδοφράγματα στο Παρίσι, η κατάληψη των σχολών στα πανεπιστήμια, χώροι στους οποίους επιτρεπόταν πρωτύτερα η είσοδος μόνο σε ορισμένες ομάδες και κάτω από συγκεκριμένους κανόνες τώρα γίνονταν ανοιχτοί για τους πάντες και τα πάντα. Δεν υπήρχαν πια θεσμικά «ιεροί χώροι». Η απόσταση μεταξύ καθηγητών και φοιτητών καταλύθηκε. Οι ιεραρχίες και οι αποστάσεις εξαφανίστηκαν. Ο λόγος έγινε άμεσος και χωρίς διατυπώσεις ευγένειας με ωμή ειλικρίνεια, επικρατούσε η οργή και η περιφρόνηση που εναλλάσσονταν με την απόλαυση. Η ελευθερία των συμπεριφορών και η ενέργεια των σωμάτων επικρατούσαν. Οι μεγάλες συναυλίες, οι καινούριες μουσικές, οι Beatles, τα κοινόβια και η σεξουαλική απελευθέρωση.

Όλες αυτές οι πληροφορίες μας έκαναν να νιώθουμε ότι «η ζωή είναι αλλού». Προσπαθήσαμε να πράξουμε και να μιμηθούμε ό,τι μπορούσαμε και ό,τι προλαβαίναμε τουλάχιστον σε συμβολικό επίπεδο. Η mini φούστα ήταν από τις πρώτες «επαναστάσεις» μας. Όσο πιο κοντή τόσο πιο προκλητικά και ανατρεπτικά δηλώναμε την αντίδρασή μας. Και για να πω και κάτι ευτράπελο για την ιστορία: ίσως υποσυνείδητα εκδικούμασταν τον παππού Πάγκαλο που το 1925, κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του στον Μεσοπόλεμο, με διάταγμα απαγόρευσε στις γυναίκες να φορούν κοντές φούστες πάνω από ένα ορισμένο ύψος και οι χωροφύλακες τις σταματούσαν στο δρόμο και μετρούσαν με μεζούρες το ύψος των φορεμάτων!

Το προσωπικό είναι και πολιτικό

Αυτό το motto υιοθετήθηκε σε πολλές από εμάς τις γυναίκες και τότε και τώρα. Αυτή η «αθώα» mini φούστα συμβόλιζε πολλά πράγματα μαζί, στα κορίτσια και τις γυναίκες της γενιάς μου. Τώρα όλα αυτά που γράφω ίσως φαίνονται υπερβολικά και αυτονόητα και ίσως λίγο γραφικά. Η mini φούστα, κατά την άποψή μου, χρήζει μιας ευρύτερης κοινωνιολογικής ανάλυσης.

#TAGS

Από το χαρτί στο διαδίκτυο Ιστορία Μόδα Πρόσωπα