25 Χρόνια Τελλόγλειο
Ταξίδι στον χρόνο και την ιστορία ενός μοναδικού μουσείου
- Εύη Καλλίνη
- Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών Α.Π.Θ.
- 10/2/2025
Με αφορμή τα 25 χρόνια της λειτουργίας του Τελλογλείου Ιδρύματος Τεχνών, το Θεσσαλονικέων Πόλις πραγματοποιεί μια αναδρομή στην ιστορία ενός από τα σημαντικότερα μουσεία της πόλης και της χώρας, με «ξεναγό» τη γενική διευθύντρια του Τελλογλείου και ομότιμη καθηγήτρια της Σχολής Καλών Τεχνών Α.Π.Θ., Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά.
Το Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης είναι ένας από τους πιο δραστήριους και δυναμικούς μουσειακούς οργανισμούς της Ελλάδας, με ευρύ έργο και σημαντικό αποτύπωμα στο εγχώριο πολιτιστικό γίγνεσθαι.
Ιδρύθηκε το 1972 με τη δωρεά της συλλογής έργων τέχνης και ολόκληρης της περιουσίας του ζεύγους Νέστορα και Αλίκης Τέλλογλου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Η εκθεσιακή λειτουργία του εγκαινιάσθηκε αρκετά χρόνια αργότερα, τον Δεκέμβριο του 1999, με τη διοργάνωση της έκθεσης «Συλλογές και Δωρεές» στο μοντέρνο κτίριο όπου στεγάζεται το μουσείο μέχρι και σήμερα, στη βόρεια παρυφή της πανεπιστημιούπολης.
Το Τελλόγλειο έχει στην κατοχή του περισσότερα από 14.000 έργα, με πυρήνα της συλλογής του τα έργα της δωρεάς του ζεύγους Τέλλογλου. Η συλλογή αποτελείται από έργα ζωγραφικής, γλυπτικής και χαρακτικά, που καλύπτουν κυρίως τη νεοελληνική τέχνη του 19ου και 20ού αιώνα, την ευρωπαϊκή τέχνη από τον 17ο αιώνα και εξής, ενώ υπάρχουν και μικρότερες συλλογές από διάφορες χρονικές περιόδους και θεματικές ενότητες, όπως η αρχαιότητα, πολιτισμοί της Άπω Ανατολής και η λαϊκή τέχνη.
Όπως αναφέρει η κ. Βουτυρά, επιθυμία και όραμα του ζεύγους Τέλλογλου ήταν να συμβάλουν στην παιδεία του τόπου και στην καλλιέργεια του καθημερινού ανθρώπου: να μπορούν οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης–ιδίως τα παιδιά και οι νέοι–να απολαμβάνουν τους θησαυρούς της τέχνης που συνέλεξαν με αγάπη και προσήλωση κατά τη διάρκεια της ζωής τους.
«Μπορούμε σήμερα με μεγάλη ικανοποίηση να υποστηρίξουμε ότι το όραμά τους υλοποιήθηκε και το Τελλόγλειο, μοναδικό στο είδος του ακαδημαϊκό Ίδρυμα πολιτισμού στην Ελλάδα, ακολουθεί δυναμικά την ανοδική του εξέλιξη παρά τις δυσκολίες της εποχής».
Στη μόνιμη συλλογή συναντάει κανείς σημαντικά ονόματα της νεοελληνικής σκηνής της τέχνης, με έργα των Γύζη, Λύτρα, Βολανάκη, Πανταζή, Παρθένη, Μαλέα, Κόντογλου, Γουναρόπουλου, Διαμαντόπουλου, Τσίγκου, Μυταρά, Εγγονόπουλου, Μπότσογλου, Σπυρόπουλου, Παπαλουκά, Βενετούλια, καθώς και μια μεγάλη ομάδα καλλιτεχνών με καταγωγή από τη Βόρεια Ελλάδα.
Πρόκειται για μία συλλογή που διατηρεί τη δυναμική της καθώς εμπλουτίζεται συνεχώς από δωρεές, όπως η Συλλογή της «Τέχνης» (Μακεδονική Καλλιτεχνική Εταιρεία), των Δημήτρη Τσάμη, Ελένης Λαζαρίδου και Περικλή Σφυρίδη.
Με βάση την πλούσια συλλογή και τα πολύτιμα αρχεία, που αποτελούν την «καρδιά» του Ιδρύματος, το Τελλόγλειο διοργανώνει και παρουσιάζει σε ετήσια βάση πολυάριθμες περιοδικές εκθέσεις και αφιερώματα με ελκυστικά, πρωτότυπα θέματα, που προκύπτουν με διάφορους τρόπους, όπως δωρεές, συνεργασίες και παρουσίαση νέων δημιουργών.
Ταυτόχρονα, από την αρχή της λειτουργίας του το Τελλόγλειο δεν επαναπαύτηκε στην έκθεση των πλούσιων συλλογών του, αλλά διοργάνωνε σημαντικές εκθέσεις για την προσέλκυση του κοινού, με εκπαιδευτικά προγράμματα που συχνά καθόριζαν την επιλογή του θέματος της έκθεσης, παράλληλες εκδηλώσεις μουσικής, θεάτρου, λόγου, χορού αλλά και τεχνολογίας, γεύσης και ευαισθητοποίησης για σύγχρονα θέματα που αφορούν την κοινωνία και το περιβάλλον.
Ο πλουραλισμός των εκθεσιακών θεματικών και εκδηλώσεων προσελκύει στο Τελλόγλειο ένα ευρύτατο φάσμα επισκεπτών, που σε κάποιες περιπτώσεις περνά για πρώτη φορά την πόρτα του μουσείου.
Το 2025 είναι επετειακό για τα 100 χρόνια της ίδρυσης του Α.Π.Θ. αλλά και σταθμός για πολλές σημαντικές αλλαγές στην πόλη. Όπως μας εξηγεί η κ. Βουτυρά, το γεγονός αυτό καθορίζει τον εκθεσιακό προγραμματισμό της νέας χρονιάς για το Τελλόγλειο, όπου η βάση θα δοθεί στην κατανόηση του παρελθόντος ως κίνητρο δημιουργίας σύγχρονης πολιτιστικής συνείδησης:
«Σχεδιάζουμε να παρουσιάσουμε στη διάρκεια της χρονιάς την εικαστική ανάπτυξη της Θεσσαλονίκης στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα και το πολιτιστικό πρόσωπο της πόλης, παρακολουθώντας ενδιαφέρουσες υποδόριες διαδρομές δράσεων και ομάδων, που επηρεάζουν και φτάνουν έως το σήμερα. Επίσης, θα επιμείνουμε στον ρόλο του πανεπιστημίου μας στην πόλη, καθώς το Τελλόγλειο είναι ο πολιτιστικός βραχίονας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου. Θα πορευτούμε το 2025, έχοντας, όπως πάντα, στο επίκεντρο τον άνθρωπο».
Ανθρωποκεντρική είναι και η βάση της έκθεσης «Σικελιώτης-Τάσσος: μια φιλία με κοινές ρίζες» που εγκαινιάστηκε από την Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Κατερίνα Σακελλαροπούλου, το περασμένο φθινόπωρο. Η έκθεση οπτικοποιεί τη συμπόρευση του Γιώργου Σικελιώτη με τον σπουδαίο χαράκτη Τάσσο (Τάσσος Αλεβίζος), παρουσιάζοντας περισσότερα από 160 έργα σε αναπάντεχες «συνομιλίες» και αποτυπώνοντας μια φιλία ζωής δύο καλλιτεχνών με εξαιρετικά ενδιαφέρουσες διαδρομές, που διασταυρωνόταν πολλές φορές στη Θεσσαλονίκη μετά το 1950, όταν η πόλη βρισκόταν σε τροχιά πολιτισμικής ανάπτυξης.
Όπως θυμάται η γενική διευθύντρια του Τελλογλείου, Αλεξάνδρα Γουλάκη – Βουτυρά, «η πρώτη έκθεση τον Δεκέμβριο του 1999 άνοιξε με πολλά τεχνικά προβλήματα στο κτίριο και με τη δυσκολία “επιλογής” των 300 πρώτων έργων από μια μεγάλη συλλογή. Έπρεπε να ισορροπήσουμε ανάμεσα σε μεγάλα ονόματα, αλλά και σε μια αντιπροσωπευτική “διαδρομή” της νεοελληνικής τέχνης, όπως αυτή προκύπτει από τις επιλογές των Τέλλογλου. Η στιγμή που θα μου μείνει αξέχαστη στα εγκαίνια είναι η κατάληξη του λόγου της Αλίκης Τέλλογλου: “Να με θυμάστε”! Αναμφίβολα, χρονιά ορόσημο στη ζωή του Ιδρύματος – Μουσείου ήταν το 2008, που “έφυγε” η Αλίκη Τέλλογλου, καθώς η παρουσία της έπαιζε σημαντικό ρόλο σε όλα τα επίπεδα».
Στη «μετά Αλίκη» εποχή το πρόγραμμα του Τελλογλείου συνέχισε και εξέλιξε τις βασικές αρχές της πρώτης περιόδου λειτουργίας του, δίνοντας έμφαση στην εξωστρέφεια στον διεθνή χώρο, με την ενίσχυση του προγράμματος Λεβέντη, ενώ μια πιο ώριμη φάση εξελίσσεται στην πρόσφατη μετά-covid εποχή.
Έτσι, από το 2008 και μετά είδαμε να διοργανώνονται μεγάλες εκθέσεις με διεθνείς συνεργασίες (Picasso, Miro, Lautrec, Goya, Beethoven, Delacroix), με συνύπαρξη πολλών μορφών τέχνης (εικαστικά, μουσική, θέατρο, λογοτεχνία, ποίηση, αρχιτεκτονική, γεύση, παιχνίδι, μόδα). Επίσης, είδαμε τολμηρά «ανοίγματα» σε διεθνείς συνεργασίες με χώρες όπως οι Γαλλία, Γερμανία, Ισπανία, Ιταλία και ΗΠΑ, με λαμπρά παραδείγματα τις εκθέσεις του «Novello Finotti –Fine Notte» και του «Calatrava- Σημείο Μηδέν».
Στο πεδίο της νεοελληνικής τέχνης, διοργανώθηκαν μονογραφικές εκθέσεις καλλιτεχνών (Κατράκη, Σεμερτζίδης, Tériade, Μασούρα, Σόρογκας, Τσαλαματά, Βαΐτσης, Αρφαράς, Βενετούλιας, Λούστας, Ακριθάκης, Σπητέρη, Χαλεπάς, Κατερίνα Χαλεπά-Κατσάτου), καθώς και εκθέσεις ζευγαριών καλλιτεχνών (Πάρις Πρέκας-Μερόπη Πρέκα, Μαρία Ζιάκα-Άγγελος Βλάσσης, Εδουάρδος Σακαγιάν-Άννα Μαρία Τσακάλη).
Παράλληλα, δίνεται έμφαση στον κοινωνικό ρόλο του μουσείου με «άνοιγμα» σε ειδικές ομάδες και επαγγέλματα και με εκθέσεις που στοχεύουν στην ευαισθητοποίηση για σύγχρονα προβλήματα, όπως η προστασία του περιβάλλοντος και της φύσης («Έκκεντρη Τέχνη», «Ανακύκλωση», «Δώρα της Γης»).
Στον πραγματικά ανεξάντλητο και πολυμορφικό εκθεσιακό προγραμματισμό του Τελλογλείου συναντάμε, μεταξύ άλλων, μεγάλες θεματικές εκθέσεις με αναφορά στην ποίηση (Ελύτης, Σεφέρης), στο έργο σημαντικών μουσικών (Βασίλης Καλαφάτης, Κώστας Νικήτας, Γιάννης Παπαϊωάννου, Ross Daly) και αρχιτεκτόνων (Santiago Calatrava, Δημήτρης Φατούρος, Τάσος Κωτσιόπουλος, Αλέξανδρος Τομπάζης, Δημήτρης και Σουζάνα Αντωνακάκη), καθώς και μεγάλες επετειακές εκθέσεις με ιστορικά θέματα, όπως οι «Ο Delacroix σκηνοθετεί το ’21», «Λεωνίδας, Ναπολέων, Μπότσαρης: Η Γλώσσα των Συμβόλων», «Η Στρατιά της Ανατολής ζωγραφίζει τη Θεσσαλονίκη» και «Ο Φιλιπποτό και το πανόραμα της πόλης του Παρισιού».
Πώς θα μπορούσε κάποιος να αποτυπώσει τη μουσειακή πολιτική του Τελλογλείου, σε μία μικρή παράγραφο;
«Λέξεις κλειδιά είναι η εξωστρέφεια, η προσβασιμότητα, η ποικιλομορφία, το άνοιγμα σε κοινότητες, η υποστήριξη της καινοτομίας, η τόνωση της δημιουργικότητας, η ενίσχυση νέων καλλιτεχνών μέσω του Πανελλήνιου Διαγωνισμού Βενετούλια και η ανάδειξη της κοινωνικής αποστολής της τέχνης, για μία συμπεριληπτική κοινωνία, χωρίς αποκλεισμούς» απαντά η κα Βουτυρά, συμπληρώνοντας ότι «οι στόχοι επιτυγχάνονται με την ομαδικότητα που προκύπτει μέσα από την αρμονική συνεργασία του διοικητικού συμβουλίου και την εμπιστοσύνη των συνεργατών, με καθοριστικό τον ρόλο της ενεργούς συμμετοχής στη διοίκηση του Τελλογλείου της αδελφής της Αλίκης, Λιλίκας Ζέρβα».
Το 2016 άνοιξε οργανωμένα και λειτούργησε η οικία Τέλλογλου στην Αριστοτέλους, μια καινούρια εστία δράσεων και πολιτισμού που φιλοξενεί αφιερώματα στην ιστορία των Τέλλογλου, στις μικρότερες συλλογές τους (αρχαία, κινέζικα, ανατολής), ειδικά μαθήματα, θέατρο, μόδα, λογοτεχνικά βραδινά, μαζί με συχνές ξεναγήσεις του κοινού για την ιστορία του χώρου. Την ίδια χρονιά δημιουργήθηκε το «Μικρό Τελλόγλειο», ένα καλαίσθητο art shop στο κέντρο της πόλης, στην οδό Καρόλου Ντηλ, όπου μπορεί κανείς να βρει βιβλία, διακοσμητικά είδη, χρηστικά αντικείμενα και κοσμήματα που συνδέονται με τις εκθέσεις του Τελλογλείου.
Ένα πολύ σημαντικό και πετυχημένο κομμάτι της δραστηριότητας του Τελλογλείου είναι τα καλλιτεχνικά εργαστήρια που διοργανώνει για όλες τις ηλικίες, που συχνά γίνονται sold out.
«Η σύνδεση των καλλιτεχνικών εργαστηρίων με το υπόλοιπο πρόγραμμα του Τελλογλείου τα κάνει σχεδόν μοναδικά, συμπληρώνοντας και διευρύνοντας τις εκθέσεις ή τις θεματικές κάθε περιόδου» εξηγεί η κ. Βουτυρά, η οποία, σχολιάζοντας τα αίτια της επιτυχίας των εργαστηρίων επισημαίνει:
«Η προσοχή με την οποία σχεδιάζονται με γνώμονα την πρωτοτυπία, την ιδιαιτερότητα των συμμετεχόντων κάθε ηλικίας, την επένδυση στην “ευχάριστη” προσέγγιση των εφαρμογών με χιούμορ, παιχνίδι και σοβαρότητα, χωρίς εκπτώσεις στην ποιότητα της δράσης, παίζουν αναμφίβολα καταλυτικό ρόλο».
Καθώς το Τελλόγλειο βαδίζει με σταθερά βήματα προς την τρίτη δεκαετία μιας πετυχημένης και γόνιμης πορείας, ζητήσαμε από τη γενική διευθύντριά του, που βρίσκεται στο τιμόνι από την πρώτη ημέρα της λειτουργίας του και αποτελεί μία από τις μακροβιότερες διευθύντριες μουσείων της χώρας, να μοιραστεί μαζί μας το όραμά της για το Τελλόγλειο μέσα στην επόμενη πενταετία:
«Να συνεχίσει να αφουγκράζεται τα προβλήματα της εποχής και να δημιουργεί πολιτισμό που προσφέρει παρηγοριά, συντροφικότητα, ομορφιά, αρωγή, βοήθεια και θετική ενέργεια στη ζωή μας. Προτεραιότητα έχουν οι νέοι, η ανάδειξη της έρευνας και του καινούργιου με απλό τρόπο στο κοινωνικό σύνολο και η «συμμαχία» μας με την τεχνητή νοημοσύνη. Από την εμπειρία των περασμένων χρόνων, με γοητεύει ιδιαίτερα η πρόκληση δύσκολων θεμάτων, νέων οπτικών ανάγνωσης που προϋποθέτουν ευελιξία και εγρήγορση, σαν γρίφοι που περιμένουν τη λύση τους! Όταν το κοινό ανταποκρίνεται, η ικανοποίηση είναι απερίγραπτη».
Διαβάστε επίσης
- Γιώργος Παπαδημητρίου
- Χρύσα Νάνου
- Γιώργος Παπαδημητρίου
- Ντένης Ζαχαρόπουλος
