Θόδωρος Παπακώστας
Ο Θεσσαλονικιός αρχαιολόγος που έκανε την αρχαιότητα viral
- Τίνα Αντωνάκου
- Αλέξανδρος Αβραμίδης
- 18/11/2024
Έχει καταφέρει να κάνει την αρχαιολογία, την αρχαία ιστορία και τη μυθολογία viral. Περάσαμε μια υπέροχη μέρα μαζί με τον Archaeostoryteller, κατά κόσμον Θόδωρο Παπακώστα, στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.
Περπατώντας για να τον συναντήσω, ακούω το επεισόδιο 78. Το podcast ξεκινά υπό τους ήχους του «Wannabe», του πρώτου single που κυκλοφόρησαν το ’96 οι Spice Girls. Αναπάντεχη αρχή για ένα podcast με αντικείμενο την αρχαία ελληνική μυθολογία, σκέφτομαι. Τουλάχιστον μέχρι να εξηγήσει ο αφηγητής του, Θόδωρος Παπακώστας, ότι η Ελλάδα είχε τις δικές της Spice Girls, το «πιο διάσημο girl band της αρχαιότητας»: εννοεί τις Εννέα Μούσες.
«Ήταν εννιάδυμα. Καημένη Μνημοσύνη, τι τράβηξες…» οικτίρει λίγο αργότερα τη μητέρα τους ο οικοδεσπότης. Ο οποίος θα ξετυλίξει μέσα στα επόμενα είκοσι λεπτά την ιστορία των Μουσών. Με χιούμορ, αμεσότητα, καθημερινό λόγο, και ηχητικά που άλλοτε προέρχονται από ελληνικές ταινίες κι άλλοτε παντρεύουν στίχους από τις «Χίλιες Βραδιές» της Τζένης Βάνου με τις (μόλις) εννέα βραδιές που χρειάστηκε να πλαγιάσει ο Δίας με τη Μνημοσύνη για να γεννηθούν οι θεότητες, τις οποίες είχαν επιφορτίσει οι αρχαίοι Έλληνες με την προστασία των τεχνών.
Και κάπως έτσι ο Παπακώστας, διδάκτωρ κλασικής αρχαιολογίας, έχει καταφέρει με το Archaeostoryteller και τα βιβλία του να πετύχει αυτό που προσπαθούν, συχνά μάταια, γενιές δασκάλων, καθηγητών και γονέων: να κάνει την αρχαιότητα ελκυστική. Viral, σαν το σούπερ χιτ των Spice Girls. Το Archaeostoryteller κοντεύει τα τέσσερα εκατομμύρια ακροάσεις – σχεδόν 40.000 ανά επεισόδιο – παραμένοντας σταθερά στο top 5 των πιο δημοφιλών podcast στην Ελλάδα, ενώ ο λογαριασμός του στο Instagram, με αμιγώς ιστορικό περιεχόμενο, έχει 100.000 ακολούθους.
Συναντάω τον Θεσσαλονικιό αρχαιολόγο στο φιλόξενο Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης. Χαμογελαστός, εξωστρεφής, επικοινωνιακός, αεικίνητος. Όσο συζητάμε, περνάνε από δίπλα μας φίλοι του και παλιοί συνάδελφοι, για να τον ρωτήσουν κάτι ή να του πουν μια καλημέρα. Είναι φανερό ότι βρίσκεται στο φυσικό του περιβάλλον – άλλωστε, στην αρχή της σταδιοδρομίας του εργάστηκε για μια τριετία στο Μουσείο.
Η πρώτη επαφή που θυμάται με κάποιο μνημείο έγινε όταν ήταν παιδί, σε μια εκδρομή με τους παππούδες του στο αρχαίο Δίον τη δεκαετία του 1980.
«Φανταστείτε ένα υπέροχο σκηνικό, με την κουρελού στρωμένη και τα ταπεράκια απλωμένα. Παιδί δεν ηρεμούσα εύκολα. Όταν οι άλλοι έπαιρναν έναν υπνάκο, περιδιάβαινα τον αρχαιολογικό χώρο και φανταζόμουν πώς ήταν τότε εδώ, πώς ζούσαν και τι έκαναν οι άνθρωποι. Ξεκάθαρα αυτές οι εκδρομές έπαιξαν ρόλο στην ενασχόλησή μου με την αρχαιολογία. Όπως και το ότι, όπου κι αν ταξιδεύαμε με τη μητέρα μου, επισκεπτόμασταν πάντα τους αρχαιολογικούς χώρους και τα μουσεία».
Ο Θόδωρος Παπακώστας ήθελε από μικρός να γίνει αρχαιολόγος. Να ασχοληθεί με την ανακάλυψη του παρελθόντος. Κυρίως – αλλά όχι αποκλειστικά – της αρχαίας Ελλάδας. «Μου αρέσουν όλοι οι αρχαίοι πολιτισμοί. Κατέληξα στην αρχαιολογία γιατί είναι πιο απτή. Τα υλικά κατάλοιπα με σαγηνεύουν».
Γεννήθηκε το 1979 στο κέντρο της Θεσσαλονίκης. Μεγάλωσε στις 40 Εκκλησιές. Με σπουδές αρχαιολογίας στην Αγγλία, ολοκλήρωσε το διδακτορικό του στην κλασική αρχαιολογία το 2017.
«Κακώς τις λέμε τα Ελγίνεια της Θεσσαλονίκης, γιατί είναι ένα μνημείο αυτόφωτο. Ένα παλίμψηστο, που έχει συγκεντρώσει πάνω του ιστορίες και θρύλους όλων των λαών που πέρασαν».
Δημιούργησε το Archaeostoryteller το 2018 με σκοπό να κάνει την αρχαιότητα προσιτή και συναρπαστική για το ευρύτερο δυνατό κοινό. Τον ίδιο στόχο είχε και με το πρώτο βιβλίο του εκλαϊκευμένης αρχαιολογίας με τίτλο «Χωράει Όλη η Αρχαιότητα στο Ασανσέρ;» το οποίο έγινε best seller, απέσπασε βραβεία και μεταφράστηκε σε 15 γλώσσες, με διθυραμβικές κριτικές, μεταξύ άλλων από το Times Literary Supplement, μία από τις εγκυρότερες λογοτεχνικές επιθεωρήσεις στον κόσμο.
Το 2023 κυκλοφόρησε τη σειρά ντοκιμαντέρ Σωσμένα στο Cosmote History σε σκηνοθεσία Λευτέρη Χαρίτου, όπου περιγράφει το συναρπαστικό ταξίδι των αρχαίων κειμένων στον χρόνο.
όπως τα έλεγε ο Όμηρος;»
Η αγάπη του για την αρχαιολογία είναι φανερή στον τρόπο που μιλάει γι’ αυτή – χαμογελαστός, και με τον ρομαντισμό μικρού παιδιού στο βλέμμα. «Το λατρεύω αυτό που κάνω, είμαι πανευτυχής. Έχω βρει αυτό που λένε Ικιγκάι (σσ.: μια ιαπωνική σύλληψη για το νόημα της ζωής). Νιώθω πάρα πολύ τυχερός».
Υπάρχουν όμως και στιγμές που τον πληγώνει.
«Με πληγώνει η εμμονή που έχει ο κόσμος με τη μυθολογία. “Τι εννοείς ότι δεν έγινε ο Τρωικός Πόλεμος όπως τα έλεγε ο Όμηρος; Αφού βρέθηκε η Τροία”, μου λένε για παράδειγμα, κι εγώ τους απαντάω: “Ναι, και η Αθήνα υπάρχει, αλλά δεν πολέμησε η Αθηνά με τον Ποσειδώνα. Και η Νέα Υόρκη υπάρχει, αλλά δεν πήγαν οι Avengers να πολεμήσουν τους εξωγήινους”».
Πολλοί θεωρούν ότι οι μύθοι είναι πραγματικότητα και ο ίδιος επιχειρεί να ανατρέψει αυτή την αντίληψη.
«Έχω αποφασίσει στη δουλειά μου να λέω τα πάντα. Ακόμα και πράγματα για τα οποία θεωρούσα ότι θα φάω πολύ “hate” στα κοινωνικά δίκτυα, χωρίς τελικά να γίνει. Εκεί όπου όντως συνάντησα αντιδράσεις και δεν το περίμενα ήταν όταν είπα το προφανές: ότι η μυθολογία είναι ως επί το πλείστον ένας συνδυασμός θρησκευτικών πεποιθήσεων και λογοτεχνικών παραδόσεων μιας χιλιόχρονης αρχαίας ελληνικής κληρονομιάς».
Αυτό συχνά θυμώνει τον κόσμο, λέει ο Παπακώστας, «γιατί έχουν χτίσει ένα μύθευμα ότι η μυθολογία είναι η κληρονομιά μας και αυτή είναι η πραγματική ιστορία μας. Φταίμε κι εμείς. Γιατί προφανώς όταν έχεις μια τέτοια πληθώρα υπέροχων, συναρπαστικών, και σκοτεινών και φωτεινών μύθων είναι λογικό να τους χρησιμοποιήσεις στη διάχυση της πολιτιστικής σου κληρονομιάς. Όμως, ήδη από το σχολείο, όταν ξεκινάμε από τη μυθολογία και την μπλέκουμε με την προϊστορία, αυτή η σύγχυση εγγράφεται στο συλλογικό ασυνείδητο».
Το κοινό του Θόδωρου Παπακώστα είναι ετερογενές και ευρύ.
«Είναι άνθρωποι μορφωμένοι, καταρτισμένοι στους δικούς τους κλάδους, αλλά δεν είχαν ανακαλύψει ποτέ τη μαγεία και την ομορφιά της αρχαιότητας, της πολιτιστικής κληρονομιάς, του αρχαίου κόσμου και γενικότερα των ανθρωπιστικών επιστημών. Γιατί τους είχε ξενίσει από το σχολείο ακόμα».
Πολύ συχνά λαμβάνει μηνύματα του τύπου «νόμιζα ότι η αρχαιολογία είναι πολύ βαρετή, αλλά τελικά μου αρέσει». Αυτό είναι η καλύτερη επιβράβευση για τον ίδιο. Πώς το πετυχαίνει; Το κλειδί είναι η σωστή γλώσσα.
«Φτιάξε εσύ τον τρόπο που θα προσελκύσει το κοινό στη δική του γλώσσα, και ο κόσμος θα έρθει. “Build and they will come” όπως λέει και ο Κέβιν Κόστνερ στην ταινία Ο Ξυπόλητος Τζο». Στην αρχή δεν πίστευε ότι θα φτάσει να έχει 100 χιλιάδες ακολούθους στο Instagram, σε έναν λογαριασμό με αρχαιολογικό περιεχόμενο.
Ποιοι τον ακολουθούν; «Στο Facebook έχω κυρίως μεσήλικες ακολούθους, το 70% είναι γυναίκες. Στο Instagram ο μέσος όρος ηλικίας πέφτει στα 30 – 40 έτη. Πάλι κυριαρχούν οι γυναίκες, με ποσοστό λίγο πάνω από 70%. Στα podcast, οι ακροατές είναι εικοσάρηδες, μισά αγόρια μισά κορίτσια – το ιδανικό».
Για το πιο φαν μνημείο επιλέγει το Βαλανείο, που έχει βρεθεί στην αρχαία Αγορά, ένα κυκλικό λουτρό, που παρείχε κι “άλλες” υπηρεσίες. Έχουν βρεθεί μέσα ειδώλια και μικροευρήματα με αναπαραστάσεις από τη λατρεία του Διονύσου και άλλων θεών.
Η κουβέντα μας πηγαίνει στη Θεσσαλονίκη και στο πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι να δουλεύει και να πετυχαίνει κάποιος μένοντας στην πόλη.
«Δεν είναι πολύ εύκολο. Η Θεσσαλονίκη περνάει την πιο εσωστρεφή φάση της. Είμαι 45 χρονών, και στα νιάτα μου πρόλαβα μια πόλη πολύ πιο δραστήρια στα πολιτιστικά πράγματα. Διατηρεί όμως πάντα τη δυναμική να γίνει πολύ πιο ισχυρή και πρωτοπόρος, όπως ήταν στο παρελθόν».
Ως ψηφιακός νομάς ο ίδιος, μπορεί να δουλέψει από οπουδήποτε.
«Εφόσον μπορώ, θέλω να παραμείνω εδώ, για να μην αδειάζει τελείως η πόλη. Θα μου πεις, εγώ θα τη γεμίσω; Καμία σχέση. Αλλά λίγο εγώ, λίγο εσύ, λίγο ο καθένας. Την αγαπώ αυτή την πόλη».
Τo 2023 κυκλοφόρησε το Παιδιά, χωράει όλη η αρχαιότητα στο ασανσέρ; μια απλουστευμένη και εμπλουτισμένη έκδοση του πρώτου βιβλίου του, ειδική για παιδιά, με εξαιρετική εικονογράφηση του Lawrence Elwick.
Του ζητάω να ονομάσει το πιο σπουδαίο, το πιο άγνωστο, το πιο φαν, και το απόλυτο τοπόσημο της πόλης.
Επιλέγει χωρίς δισταγμό το σπουδαιότερο: «Όλο το Γαλεριανό συγκρότημα, με το Ανάκτορο και την Αψίδα του Γαλερίου, τη Ροτόντα. Μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Το ότι διασώθηκε κάτω από πολύ αντίξοες συνθήκες είναι επίτευγμα των λιγοστών αρχαιολόγων που υπηρετούσαν στην πόλη τον 20ό αιώνα. Στην πυρκαγιά του 1917, μέσα από τα συντρίμμια, κατάφεραν να σώσουν ό,τι μπορούσαν».
Το λιγότερο γνωστό μνημείο της πόλης θεωρεί πως είναι οι μακεδονικοί τάφοι της Θεσσαλονίκης. «Υπάρχουν έξι, κάποιοι επισκέψιμοι. Ο τάφος του Μαιευτηρίου, για παράδειγμα, πάνω από την Παπάφη, είναι ένα συγκλονιστικό μνημείο για τους λάτρεις της αρχαιότητας, που σηματοδοτεί την πιο λαμπρή εποχή του αρχαίου Μακεδονικού Βασιλείου. Το θεωρώ μοναδικό και θεωρώ ότι θα έπρεπε να είναι τοπόσημο για την πόλη».
Την επόμενη φορά που θα περπατάτε στους δρόμους της πόλης, στην παραλία, στα πάρκα, στο Γαλεριανό συγκρότημα, αναζητήστε τον Θόδωρο Παπακώστα. Θα φοράει ακουστικά και θα ακούει τις μουσικές του. Θα κάθεται σε ένα παγκάκι και θα γράφει τα βιβλία του. Θα ονειρεύεται πώς ήταν η κλασική και ελληνιστική Θεσσαλονίκη και πώς ήταν η ζωή στη χρυσή, ρωμαϊκή εποχή της πόλης.
Διαβάστε επίσης
- Αλεξία Καλαϊτζή
- Αλέξανδρος Λιτσαρδάκης
