Θεσσαλονίκη 2000-2025
Πώς άλλαξαν δέκα ιστορικά τοπόσημα μεταμορφώνοντας την πόλη
- Αλέξανδρος Λιτσαρδάκης
- Αλέξανδρος Αβραμίδης [σύγχρονες φωτό], αρχείο Motionteam [παλιές φωτό]
- 08/11/2024
Το παραλιακό μέτωπο μεταβλήθηκε όσο κανένα άλλο τοπόσημο της πόλης μετά την έλευση του 21ου αιώνα.
Οι ομπρέλες της παραλίας, ένα από το πιο πολυφωτογραφημένα σημεία της πόλης, είναι εικαστικό έργο που χρησιμοποιεί την ομπρέλα «[…] σαν αντικείμενο προστατευτικό […] οικείο σε όλο τον κόσμο. Όλοι βρίσκουμε προστασία και θαλπωρή κάτω από τον ανάλαφρο θόλο της, καταιγίδες, άγριος ήλιος, τρυφερές συναντήσεις… Θα μπορούσαμε να τις θεωρήσουμε σαν αντικείμενο κοινό στη χρήση του και φανταστικό στην τέχνη», όπως έχει πει ο ίδιος ο δημιουργός του, Γιώργος Ζογγολόπουλος. Το έργο του Ζογγολόπουλου, από τη Μπιενάλε της Βενετίας ήρθε και εγκαταστάθηκε το 1997, όταν η Θεσσαλονίκη ήταν Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Σήμερα, έχει μεταφερθεί από την αρχική του θέση λίγο πιο κοντά στον Λευκό Πύργο.
Η Νέα Παραλία είναι η πιο εμβληματική αστική ανάπλαση που έχει γνωρίσει η πόλη. Ο δημόσιος χώρος, χάρη στο σχεδιασμό των Μπερνάρ Κουόμο και Πρόδρομου Νικηφορίδη, απέκτησε το 2013 πράσινο, πάρκα και χώρους άθλησης.
Σημαντική για την άνθιση της παραλίας, θα ήταν η αστική θαλάσσια συγκοινωνία – μια συζήτηση παλιά, που επιστρέφει σήμερα στο δημόσιο διάλογο.
Το Αεροδρόμιο «Μακεδονία» μέχρι το 1992 ονομαζόταν Μίκρα. Η επίσημη ονομασία του για την ΙΑΤΑ είναι SKG (SaloniKa Greece), την οποία φαίνεται να προτιμά και η ραπ σκηνή της πόλης στους στίχους της.
Οι διεθνείς επιβάτες άγγιξαν τα 2,4 εκατομμύρια το 2023. Έρχονται στην πόλη κυρίως από τη Γερμανία, την Κύπρο, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Ιταλία και, μέχρι και την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία, από τη Ρωσία.
Η βασική εξέλιξη στο αεροδρόμιο από τις αρχές του νέου αιώνα είναι η ιδιωτικοποίησή του. Το 2017 ο αερολιμένας πέρασε στη γερμανική Fraport, η οποία έχει αναλάβει τη λειτουργία και ανάπτυξή του μέχρι το 2057.
Το 2020, το αεροδρόμιο άλλαξε μορφή, ενώ έναν χρόνο αργότερα απέκτησε έναν επιπλέον τερματικό σταθμό (Τ2), ο οποίος σχεδόν διπλασίασε την έκτασή του. Ωστόσο, η διασύνδεση του αεροδρομίου με την πόλη παραμένει προβληματική. Η γραμμή του ΟΑΣΘ εξυπηρετεί με φθηνό εισιτήριο τους επιβάτες, όμως τα δρομολόγια είναι αραιά και παρουσιάζουν καθυστερήσεις. Η εξαγγελθείσα επέκταση του μετρό προς το αεροδρόμιο αναμένεται να λύσει το πρόβλημα, όμως το χρονοδιάγραμμα υλοποίησής της είναι ακόμα αδιευκρίνιστο.
Το 2020, το αεροδρόμιο άλλαξε μορφή, ενώ έναν χρόνο αργότερα απέκτησε έναν επιπλέον τερματικό σταθμό (Τ2), ο οποίος σχεδόν διπλασίασε την έκτασή του. Ωστόσο, η διασύνδεση του αεροδρομίου με την πόλη παραμένει προβληματική.
Ο Βαρδάρης, πριν από την αλλαγή του αιώνα, ήταν σημείο εργασιακής, κοινωνικής και ερωτικής συνεύρεσης. Τα μηχανουργεία, οι σινεμάδες και οι οίκοι ανοχής ήταν το σήμα κατατεθέν της γειτονιάς.
Εκεί που σήμερα απλώνονται τα μαγαζιά των Κινέζων στην οδό Ταντάλου, ο πατέρας του Αργύρη Μπακιρτζή διατηρούσε μηχανουργείο. Μας αφηγείται πώς ο ΕΛΑΣ την περίοδο της Κατοχής κατασκεύαζε εκεί κρυφά ανταλλακτικά, κάτω από τη μύτη του γερμανού αξιωματικού, τον οποίο φρόντιζαν να μεθούν με κονιάκ και γυναίκες μέχρι το μεσημέρι.
Οι ταμπέλες των μαγαζιών φορούν, ήδη πριν από την έναρξη της κρίσης, κινέζικες επιγραφές. Ανάμεσα σε αυτές διακρίνει κανείς αγγλικές σημειώσεις: «imports, exports».
Πάνω από την Εγνατία, στην οδό Ειρήνης, ο Δημήτρης διατηρεί κρεοπωλείο τα τελευταία 20 χρόνια. Όσο στο ραδιόφωνο ακούγεται η φωνή του Δημήτρη Μητροπάνου, μας αφηγείται πώς η αγορά του Βαρδάρη δούλευε μέσα στη στοά σαν ένα μεγάλο σούπερ μάρκετ. Ψαράδες, παγοπώλες και κρεοπώλες έκαναν διάλειμμα, όλοι μαζί κάθε μεσημέρι, για να φάνε παρέα.
Το ΚΤΕΛ Λαγκαδά, που είχε το τέρμα του στον Βαρδάρη, ήταν η βασική πηγή έλευσης των καταναλωτών. Οι κάτοικοι διαφόρων περιοχών, προτού επιστρέψουν στα σπίτια τους με το λεωφορείο, ψώνιζαν τα απαραίτητα από την αγορά. Μετά τη φυγή του ΚΤΕΛ από την περιοχή πριν από 15 περίπου χρόνια, η αγορά άρχισε να ερημώνει.
Μόνη ελπίδα για τον Δημήτρη και την αγορά είναι ένας νέος σταθμός. Ο σταθμός «Δημοκρατίας» του νέου μετρό.
Ο Πάνος Χατζηπροκοπίου, επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης του ΑΠΘ, ερευνά μεταξύ άλλων την αστική κοινωνική γεωγραφία της Θεσσαλονίκης. Μιλήσαμε μαζί του –διαβάστε εδώ το σχετικό άρθρο του για το ΘΠ– επιχειρώντας να μελετήσουμε τις αλλαγές στην ανθρωπογεωγραφία του κέντρου από το 2000 μέχρι σήμερα:
«Αυτό που αλλάζει την πρώτη δεκαετία του 2000 είναι αυτό που ονομάζουμε αστική διάχυση, την επέκταση δηλαδή της πόλης πέρα από τα προάστια. Ο κεντρικός δήμος συρρικνώνεται, έχοντας χάσει από το 1999 έως το 2011 περίπου το 1/4 του πληθυσμού του».
Το ίδιο διάστημα αλλάζει και η οικονομική γεωγραφία της πόλης. «Προηγούμενες χρήσεις στον Βαρδάρη, την Αισώπου και την Πτολεμαίων, μικρές βιομηχανίες, βιοτεχνίες, συνεργεία και σινεμά σταδιακά εγκαταλείπονται. Τα σούπερ μάρκετ και άλλου είδους μεγάλα καταστήματα αρχίζουν και ξεπηδούν. Στα ισόγεια καταστήματα του δυτικής και της ανατολικής εισόδου παρατηρείται μια εικόνα εγκατάλειψης που γενικεύεται την περίοδο της κρίσης. Την τελευταία δεκαετία, βλέπουμε καινούργιες χρήσεις και αλλαγές ιδιοκτησίας, κυρίως στη νυχτερινή διασκέδαση και στον τουρισμό».
Για περισσότερα από 50 χρόνια, το δημαρχείο της Θεσσαλονίκης φιλοξενούνταν σε ένα πανδοχείο της βυζαντινής εποχής, το Καραβάν Σαράι. Το 2005, μια αναθεωρημένη μελέτη του 1987 ξεκινά να γίνεται πράξη, για την κατασκευή του Νέου Δημαρχείου της πόλης. Το ανατολικό σύνορο του ιστορικού κέντρου, πλαισιωμένο από το Πανεπιστήμιο Μακεδονία, τη ΔΕΘ και το Γ’ Σώμα Στρατού ήταν ένας μεγάλος και σκοτεινός χώρος στάθμευσης αυτοκινήτων.
Η ανάπλαση για την κατασκευή του δημαρχείου, που παραδόθηκε το 2010, φώτισε, ανέδειξε και καθάρισε ένα μεγάλο τετράγωνο αυτού του συγκροτήματος. Το επόμενο βήμα, θα είναι ένα πραγματικά πράσινο μητροπολιτικό πάρκο στη ΔΕΘ, ώστε ο δημόσιος χώρος της ανατολικής εισόδου να αποκτήσει νέα χρηστική αξία για τους κατοίκους.
Η ανάπλαση για την κατασκευή του δημαρχείου, που παραδόθηκε το 2010, φώτισε, ανέδειξε και καθάρισε ένα μεγάλο τετράγωνο αυτού του συγκροτήματος.
Στην αρχή του αιώνα, η Αγίας Σοφίας ήταν μια πλατιά κατεβασιά με σταθμευμένα αυτοκίνητα, παρόμοια με την οδό Βενιζέλου. Το καλοκαίρι του 2011, η δημοτική αρχή Μπουτάρη, αποφασίζει την πεζοδρόμηση της οδού μέχρι την Τσιμισκή. Σήμερα, είναι ένας πολυσύχναστος εμπορικός πεζόδρομος, που αναμένεται να αποτελέσει τον κεντρικότερο σταθμό της πρώτης γραμμής του μετρό.
Παράλληλα, μέσα στον επόμενο χρόνο, ο δρόμος πρόκειται να αποκτήσει νέα χάραξη, αντίστοιχη με τον άξονα της Αριστοτέλους. Μια ευθεία που θα ξεκινά από τις ανηφόρες της πόλης, αφήνοντας το μάτι του επισκέπτη να φτάνει μέχρι την παραλία της.
Η νέα πεζοδρόμηση, βάσει της μελέτης, θα περιλαμβάνει το τμήμα της Μητροπόλεως και της Λεωφόρου Νίκης, στην οποία θα διαμορφωθεί μια νέα πλατεία Μητρόπολης.
Το λιμάνι της Θεσσαλονίκης αποτελεί εδώ και 23 αιώνες μείζονος σημασίας εμπορικό σταυροδρόμι και επικοινωνιακό κόμβο για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή. Σήμερα συνδέεται απευθείας σιδηροδρομικά με την πόλη Νις της Σερβίας, τα Σκόπια και τη Σόφια.
Ωστόσο, η οδική και σιδηροδρομική σύνδεση του 6ου προβλήτα λιμνάζει εδώ και τρία χρόνια χωρίς ανάδοχο. Παρά τα προβλήματα, το λιμάνι της Θεσσαλονίκης ανακοίνωσε το 2023 ρεκόρ διακίνησης εμπορευματοκιβωτίων.
Σημαντική αλλαγή στη μορφολογία του λιμανιού ήταν η ανάπλαση του 1ου προβλήτα. Από το 2011 που παραδόθηκε στο κοινό, και ιδίως την περίοδο των Φεστιβάλ Κινηματογράφου και Ντοκιμαντέρ, ο χώρος μετατρέπεται σε σημείο συνάντησης, σε μια πολύβουη κυψέλη πολιτισμού.
Αξιοσημείωτη την τελευταία δεκαετία είναι και η άφιξη όλο και περισσότερων κρουαζιερόπλοιων. Το 2018 είχαν αφιχθεί μόλις πέντε, ενώ το 2024, μέχρι και τον Νοέμβριο θα έχουν ελλιμενιστεί 82 κρουαζιερόπλοια. Τα πλοία αυτά φέρνουν χιλιάδες τουρίστες απευθείας στο ιστορικό κέντρο της πόλης.
Αξιοσημείωτη την τελευταία δεκαετία είναι και η άφιξη όλο και περισσότερων κρουαζιερόπλοιων. Το 2018 είχαν αφιχθεί μόλις πέντε, ενώ το 2024, μέχρι και τον Νοέμβριο θα έχουν ελλιμενιστεί 82 κρουαζιερόπλοια.
Ο τρούλος που βλέπει κανείς πίσω από τις λαμαρίνες του μετρό, αποτελούσε άλλοτε το Χαμζά Μπέη Τζαμί. Αργότερα, το τέμενος μετατράπηκε σε κινηματογράφο. Κάπως έτσι, εκεί που άλλοτε προσεύχονταν οι μουσουλμάνοι, οι νέοι της πόλης παρακολουθούσαν ερωτικές ταινίες στη μεγάλη οθόνη.
Εκτιμάται πως είναι το μεγαλύτερο τζαμί που διασώζεται σε ελληνικό έδαφος. Έπειτα από παραπάνω από δύο δεκαετίες, και μετά την αποκατάστασή του, πρόκειται να ανοίξει τις πόρτες του ξανά μέσα στο 2025.
Στο νοητό κόσμο της γενιάς που γεννήθηκε μετά το 1995, η Εγνατία δεν μπορούσε να υπάρξει χωρίς λαμαρίνες. Ένας δρόμος, που θα έπρεπε να καλωσορίζει τον επισκέπτη στην πόλη, ήταν για χρόνια περιτριγυρισμένος από σίδερα.
Στις αρχές του 2024, οι γενιές αυτές είδαν καθαρή την Εγνατία για πρώτη φορά στη ζωή τους. Πλέον, ο κόσμος αναμένει να δει την αγορά κάτω από τη Βενιζέλου. Τα αρχαιολογικά ευρήματα εκτίθενται –μετά την αμφιλεγόμενη απόσπαση και επανατοποθέτησή τους– στον σταθμό, που ξεκίνησε τη λειτουργία του στο τέλος του Νοεμβρίου.
Στις αρχές του 2024, οι γενιές αυτές είδαν καθαρή την Εγνατία για πρώτη φορά στη ζωή τους. Πλέον, ο κόσμος αναμένει να δει την αγορά κάτω από τη Βενιζέλου. Τα αρχαιολογικά ευρήματα εκτίθενται –μετά την αμφιλεγόμενη απόσπαση και επανατοποθέτησή τους– στον σταθμό, που ξεκίνησε τη λειτουργία του στο τέλος του Νοεμβρίου.
Ο επισκέπτης, έπειτα από έναν μακρύ περίπατο στη Νέα Παραλία με κατεύθυνση ανατολικά, θα φτάσει στο Μέγαρο Μουσικής. Μέχρι τις αρχές του 2000, στη θέση αυτή βρισκόταν η θρυλική «Σαλαμίνα», ένα λούνα παρκ που υπήρξε αγαπημένο στέκι των σημερινών 40άρηδων, οι οποίοι δοκίμαζαν την τύχη τους στη σκοποβολή, χτυπιόντουσαν στο «ταψί» και ανέβαιναν στη ρόδα απολαμβάνοντας τη θάλασσα από ψηλά.
Σήμερα, συναντάμε στη θέση του ένα πάρκινγκ, πίσω από το οποίο όμως έχει στηθεί ένα αρχιτεκτονικό κόσμημα όπου δεσπόζουν μεγάλες γυάλινες επιφάνειες: το δεύτερο κτίριο του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης.
Η εξωτερική του σκάλα επικοινωνεί με το γαλάζιο της θάλασσας, και ο μπλε καμβάς του ουρανού δένει μαζί με την ηρεμία που προσφέρει το μάρμαρο και τα παραλιακά παγκάκια κάτω από το κτίριο.
Από τον Λευκό Πύργο μέχρι το Μέγαρο, η πόλη έχει αποκτήσει ένα στολίδι, που είναι σημαντικό να συντηρείται, και αναμένει την επέκταση των ορίων του και την ανάδειξη του αδελφού παραλιακού μετώπου, της Αρετσούς.
Σήμερα, συναντάμε στη θέση του ένα πάρκινγκ, πίσω από το οποίο όμως έχει στηθεί ένα αρχιτεκτονικό κόσμημα όπου δεσπόζουν μεγάλες γυάλινες επιφάνειες: το δεύτερο κτίριο του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης.
Η θριαμβική αψίδα που παρήγγειλε προς τιμήν του ο αυτοκράτορας Γαλέριος, μετά τη νίκη του κατά της Περσικής Αυτοκρατορίας τον 4ο αιώνα, είναι σήμερα το πιο γνωστό σημείο συνάντησης των φοιτητών της πόλης. Οι κάτοικοι περπατούν δίπλα από μάρμαρα και τοίχους, τα οποία κατασκευάστηκαν αιώνες πριν και σήμερα στέκουν μέσα στον αστικό ιστό.
Εκτός από την τοποθέτηση προστατευτικού κάγκελου στα μάρμαρα της Καμάρας, το μόνο που αλλάζει στη γειτονιά τις τελευταίες δύο δεκαετίες είναι τα γωνιακά μαγαζιά και οι ένοικοι.
Η γειτονιά της Καμάρας καθορίζεται από τους φοιτητές. Αυτός ο διαρκώς εναλλασσόμενος πληθυσμός ενδεχομένως της στερεί τη διαμόρφωση ενός σταθερού χαρακτήρα. Η ανάδειξη, η κατανόηση και ο σεβασμός του μνημειακού άξονα της Δημητρίου Γούναρη, που συνδέει την παραλία της πόλης με το Γαλεριανό συγκρότημα, παραμένει ζητούμενο.
Στα στρέμματα του Παύλου Μελά δεν έχουν στρατοπεδεύσει μόνο Έλληνες στρατιώτες. Οι Οθωμανοί έχουν αφήσει τα ίχνη τους και ένα τέμενος –το Φεριντέ Χανούμ– ενώ οι Ναζί, επί Κατοχής, εκτέλεσαν εκεί ως αντίποινα εκατοντάδες κρατούμενους.
Λειτούργησε ως στρατόπεδο μέχρι το 2005. Το 2021 υπεγράφη σύμβαση με σκοπό τη μεταμόρφωσή του σε Μητροπολιτικό Πάρκο για τον Δήμο Παύλου Μελά με χρόνο παράδοσης τον Σεπτέμβριο του 2023.
Έκτοτε το έργο έχει πάρει δύο παρατάσεις, και η πρώτη φάση του δεν αναμένεται να παραδοθεί πριν από την άνοιξη του 2025.
Όταν ανοίξει τις πόρτες του, οι επισκέπτες θα έχουν την ευκαιρία να μάθουν πώς ζούσαν οι κάτοικοι της πόλης από το τέλος του 4ου αιώνα π.Χ. έως τις αρχές του 20ού αιώνα, με την έκθεση των αρχαιολογικών ευρημάτων των ανασκαφών του μετρό σε ειδικό μουσείο εντός του πάρκου.
Όταν ανοίξει τις πόρτες του, οι επισκέπτες θα έχουν την ευκαιρία να μάθουν πώς ζούσαν οι κάτοικοι της πόλης από το τέλος του 4ου αιώνα π.Χ. έως τις αρχές του 20ού αιώνα, με την έκθεση των αρχαιολογικών ευρημάτων των ανασκαφών του μετρό σε ειδικό μουσείο εντός του πάρκου.
