Στο Παλατάκι, μόνο το πιάνο λειτουργεί ακόμα
Περιμένει μαζί με τους κατοίκους της Θεσσαλονίκης την αναγέννηση εδώ και 18 χρόνια
- Τίνα Αντωνάκου
- Αλέξανδρος Αβραμίδης
- 20/3/2025
Κάθε πρωί, καθώς κατηφορίζω από τη Νέα Κρήνη προς το κέντρο, το βλέμμα μου πέφτει πάνω στο Παλατάκι. Στέκει εκεί, στην κορυφή του λόφου στο Καραμπουρνάκι. Παίρνω μια βαθιά ανάσα, αφήνω το βλέμμα μου να χαθεί στη θάλασσα, ατενίζω τον Χορτιάτη και την πόλη που απλώνεται στον ορίζοντα.
Το Παλατάκι είναι μια σταθερά στη ζωή μου – σιωπηλό, επιβλητικό, γεμάτο ιστορία. Κάθε φορά που το αντικρίζω, ξυπνά μέσα μου αναμνήσεις, γεννά ερωτήματα για το παρόν του, με κάνει να ονειρεύομαι το μέλλον του.
Το Κυβερνείο, όπως είναι η επίσημη ονομασία του, κατασκευάστηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’50 στο ακρωτήριο Μικρό Έμβολο, σε έκταση που παραχωρήθηκε από το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας.
Χαρακτηριστικό δείγμα «ανακτορικής» νεοκλασικής αρχιτεκτονικής, με τους ιωνικούς κίονες και το μεγαλοπρεπές προπύλαιο, εγκαινιάστηκε το 1960. Από τότε, κουβαλά μια ιστορία που το οδήγησε από στιγμές δόξας σε χρόνια εγκατάλειψης και παρακμής, για να καταλήξει σήμερα στην υπόσχεση μιας αναγέννησης που μένει ανεκπλήρωτη εδώ και δύο σχεδόν δεκαετίες.
Αυτό το χειμωνιάτικο πρωινό, όμως, δεν θα το προσπεράσω όπως συνήθως. Ανηφορίζω τη Σοφούλη με τα πόδια, διασχίζω την πύλη με τους κίονες και προσπαθώ να θυμηθώ πότε βρέθηκα εδώ τελευταία φορά. Πρέπει να έχουν περάσει πάνω από 30 χρόνια.
Η πρώτη μου επίσκεψη ήταν στους υπέροχους κήπους του, σε μία από εκείνες τις λαμπερές δεξιώσεις για τα εγκαίνια της ΔΕΘ, τότε που το Κυβερνείο λειτουργούσε ακόμα ως κατοικία του εκάστοτε υπουργού Μακεδονίας-Θράκης.
Η δεύτερη ήταν στα φοιτητικά μου χρόνια, το 1997, όταν η Θεσσαλονίκη, ως Πολιτιστική Πρωτεύουσα, είχε φιλοξενήσει στους χώρους του τη μυσταγωγική έκθεση έργων του Καραβάτζιο. Αναρωτιέμαι τι θα αντικρίσω σήμερα, τόσα χρόνια μετά.
Περνάμε την πύλη και, με τον παγωμένο Βαρδάρη να μας κυνηγάει, διασχίζουμε βιαστικά τους κήπους με το μικρό εκκλησάκι των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Μπαίνουμε από μια στενή σιδερένια πλαϊνή πόρτα.
Μας έχουν προειδοποιήσει επανειλημμένα: «Προσοχή, το εσωτερικό έχει προβλήματα ασφαλείας». Ξεκινάμε την περιήγηση από εκεί, με την ελπίδα ότι ο χειμωνιάτικος ήλιος θα μαλακώσει την παγωνιά και θα μας επιτρέψει αργότερα να εξερευνήσουμε τον αύλειο χώρο.
Το ευρύχωρο κεντρικό φουαγιέ μάς υποδέχεται σχεδόν γυμνό. Ψηλοτάβανο, με πολυελαίους, κίονες και μεγάλες μπαλκονόπορτες που αφήνουν το φως να λούσει τον χώρο. Σε μια γωνιά, δύο πιάνα με ουρά στέκονται σιωπηλά – σκέφτομαι πόσο ξεκούρδιστα πρέπει να είναι πια.
Οι τοίχοι και τα ταβάνια ξεφλουδισμένα. Αναμενόμενο για ένα κτίριο που, παρά την εμβληματικότητά του, έχει αφεθεί να το δέρνουν ο άνεμος και η αλμύρα, παραμένοντας κλειστό από το 2006, τότε που έπαψε να λειτουργεί ως κατοικία του υπουργού.
Το πάτωμα είναι γεμάτο αμπαλαρισμένα και αριθμημένα έπιπλα και αντικείμενα: πολυθρόνες, καναπέδες, μπουφέδες, σεκρετέρ, αγάλματα, αμέτρητα «καπέλα» φωτιστικών. Κάποια έπιπλα είναι παραδομένα στη σκόνη και την υγρασία.
Το πάτωμα είναι γεμάτο αμπαλαρισμένα και αριθμημένα έπιπλα και αντικείμενα, οι τοίχοι και τα ταβάνια ξεφλουδισμένα.
Φαντάζομαι τον χώρο γεμάτο ζωή, φωνές και κίνηση, τότε που φιλοξενούσε τον Κωνσταντίνο Καραμανλή στις επισκέψεις του στη Θεσσαλονίκη ή υψηλούς προσκεκλημένους, όπως ο πρόεδρος της Γαλλίας Ζισκάρ ντ’ Εστέν, που επισκέφτηκε την πόλη το 1975 και έδωσε την περίφημη ομιλία του στο Κυβερνείο, λέγοντας μεταξύ άλλων: «ιδού η Σαλονίκη … [και] η Ελλάδα των συνόρων. Εδώ αναδύθηκε η σκέψη του Αριστοτέλη και το όνειρο του Αλεξάνδρου».
Ανεβαίνω τη σκάλα, κρατώντας την ξύλινη κουπαστή. Στον πάνω όροφο οι χώροι σκοτεινοί, με τα παντζούρια κλειστά. Όμως η πίσω πλευρά, με τα μεγάλα παράθυρα που βλέπουν τη θάλασσα, είναι ολόφωτη. Περνάμε από τις κρεβατοκάμαρες: ένας επιβλητικός καθρέφτης κυριαρχεί σε έναν τοίχο, αμπαλαρισμένες ντουλάπες στέκονται στο κέντρο του δωματίου.
Στο διπλανό δωμάτιο, μια ανοιχτή εντοιχισμένη ντουλάπα αποκαλύπτει σωρούς από στοιβαγμένες κουρτίνες, παπλώματα, κουβέρτες και μαξιλάρια. Κοντά σε ένα καλοριφέρ, βλέπω μια φωλιά πουλιών – ποιος ξέρει πώς τρύπωσαν εδώ μέσα.
Βγαίνουμε στη βεράντα. Αριστερά, το ελικοδρόμιο στέκει αχρησιμοποίητο. Δεξιά, διακρίνουμε το μονοπάτι και τη μισογκρεμισμένη σκάλα που οδηγούσε σε μια μικρή μαρίνα. Τα θαυμάσια ψηφιδωτά φέρουν κι αυτά βαριά τη σφραγίδα του χρόνου.
Απέναντι, ο χιονισμένος Όλυμπος υψώνεται μεγαλειώδης. Λέγεται ότι η τέως βασιλική οικογένεια έμεινε εδώ μόνο μία νύχτα, όταν το Παλατάκι τής είχε αποδοθεί για λίγα χρόνια (1964-1968) ως Βασιλικό Ανάκτορο. Αναρωτιέμαι αν είναι αλήθεια.
Κατεβαίνοντας ξανά στο φουαγιέ, δεν μπορώ να αντισταθώ. Ανοίγω το υπέροχο πιάνο και ακουμπώ τα πλήκτρα. Παίζω μια μελωδία. Περιμένω να ακούσω βραχνές ξεκούρδιστες νότες, μα ο ήχος είναι κρυστάλλινος και πλημμυρίζει το άδειο κτίριο. Σκέφτομαι πως κι αυτό το πιάνο περιμένει να ξαναζωντανέψει το Παλατάκι, να το αγγίξουν χέρια πιο επιδέξια από τα δικά μου.
Το Κυβερνείο, κλειστό εδώ και σχεδόν δύο δεκαετίες, δείχνει επιτέλους σημεία ζωής. Τον περασμένο Ιούνιο, η Βουλή, το Υπερταμείο και η Εταιρεία Ακινήτων Δημοσίου (ΕΤΑΔ) υπέγραψαν μνημόνιο συνεργασίας για την αποκατάστασή του κτιρίου, που κηρύχθηκε διατηρητέο το 2001.
Οι πρώτες τεχνικές μελέτες έχουν ολοκληρωθεί, το επιχειρηματικό πλάνο καταρτίζεται, και η δημοπράτηση του έργου προγραμματίζεται για το 2026. Όμως η ανάπλαση δεν είναι απλώς τεχνικό ζήτημα – είναι μια υπόθεση που αφορά όλη την πόλη και τους ανθρώπους της.
«Θέλουμε το Κυβερνείο να γίνει ένας ζωντανός χώρος, ανοιχτός σε όλους, που θα σφύζει από ζωή όλο τον χρόνο» λέει η διευθύνουσα σύμβουλος της ΕΤΑΔ, Ηρώ Χατζηγεωργίου. «Μέσα από διάλογο με την τοπική κοινωνία, πολιτιστικούς φορείς και επαγγελματίες, σχεδιάζουμε έναν προορισμό που θα συνδυάζει την ιστορία, τον πολιτισμό και τη βιωσιμότητα».
Το σχέδιο είναι να παραδοθεί ένας χώρος φιλόξενος και προσβάσιμος, γεμάτος δράσεις: εκθέσεις, εκδηλώσεις, επιστημονικές συναντήσεις, περιπάτους στους κήπους με θέα τη θάλασσα.
Η συνεργασία με τη Βουλή ενισχύει την ιστορική και εκπαιδευτική διάσταση, ενώ η αποκατάσταση του περιβάλλοντος χώρου και η θαλάσσια σύνδεση με το κέντρο της πόλης υπόσχονται να το φέρουν πιο κοντά σε όλους.
«Θέλουμε έναν ανοιχτό χώρο για περιπάτους, χαλάρωση και εκδηλώσεις, που θα δένει αρμονικά με το φυσικό τοπίο και τη θέα στη θάλασσα» εξηγεί η κυρία Χατζηγεωργίου.
Η σύνδεση του Κυβερνείου με το κέντρο της Θεσσαλονίκης είναι το κλειδί για την επιτυχία του έργου. Εξετάζεται να προστεθεί στα δρομολόγια των τουριστικών σκαφών που ήδη συνδέουν τον Λευκό Πύργο με την περιοχή με μια στάση στο Παλατάκι. Παράλληλα μελετάται η ενίσχυση της αστικής συγκοινωνίας με νέα στάση λεωφορείου, αλλά και η σύνδεση με τις γραμμές του Μετρό. Ωστε το Παλατάκι να γίνει πραγματικά κομμάτι της καθημερινότητας της πόλης.
